نمونه سوال ادبیات1 دی ماه

نمونه سوال ادبیات 1 دی ماه

سؤالات امتحان درس : ادبیات فارسی 1	رشته : عمومی	ساعت شروع : 8 صبح	مدّت امتحان : 80 دقیقه
سال اوّل آموزش متوسطه	دبیرستان		تاریخ امتحان :
دی  ماه سال	نام دبیر :

 

ردیف	سؤالات	نمره
الف	بیان معنی شعر و نثر ( 6 نمره ) معنی بیت ها و عبارت های زیر را به نثر ساده و روان بنویسید . 1- تو مرا برخويشتن گير و بگوي كه من او را توانستم آوردن ، نگاه نيز توانم داشت. 2-    کار پاکان را قیاس از خود مگیر            گرچه ماند در نبشتن شــــیر وشـــیر 3- تا با خاک انس نگیری ، راهی به مراتب قرب نداری . 4-چو سهراب شير اوژن او را بديد               ز باد جواني دلش بر دميد 5- آتشك دست سمك باز پس بست و پا لهنگ در گردن وي افكند. 6- قطره ي علم است اندر جان من               وارهانش از هوا و ز خاك تن 7- ارجمند گرداننده ی بندگان از خواری ، در پای افکننده ی گردن کشان از سروری . 8- جوانی که جلوتر از من ایستاده ، تازه پشت لبش سبز شده ، صورتش گل انداخته .	75/0 1  5/0 1 5/0 75/0  75/0 75/0
ب	درک مطلب : ( 4نمره ) 1- با توجه به بیت های زیر به پرسش ها پاسخ دهید :     منم آن تشنه ی گهر برده       بخت من زنده بخت تو مرده     تومراکشتی وخدای نکشت     مقبل ان کز خدای گیرد پشت    وای برجان تو که بد گهری     جان بری کرده ای جان نبری      الف ) - منظور از تشنه ی گهر برده کیست ؟ ب‌)    - گوینده چه کسی را خوشبخت می داند ؟ پ)    - تفاوت معنایی گهر در بیت اول وآخر چیست ؟ ت)     - چرا بد گهر جان سالم بدر نمی برد ؟ 2- با توجّه به  بیت زیر گوینده در چه صورتی غم واندوه نخواهد داشت ؟ گرهزاران دام باشد هر قدم       چون تو با مایی نباشد هیچ غم    3-در عبارت « خاک مظهرفقر مخلوق در برابر غنای خالق است معنای آن که در نماز پیشانی بر خاک می گذاری همین است ...»    نویسنده به کدام یک از ارکان نماز اشاره کرده است ؟ 4-در بیت « مردی از شرق برخاست / آسمان را ورق زد. » مقصود از مرد کیست؟	5/0   5/0   5/0 5/0   5/0   5/0   5/0
	5-در شعر زیر مقصود از قسمت مشخص شده چیست ؟      مادرم   /    آب و آیینه و قرآن در دست   /   روشنی در دل من می بارد .	5/0
پ	معنی لغت ( 2 نمره ) در موارد زیر لغات و ترکیبات مشخص شده را معنی کنید . 1-   من با تبختر گفتم      2-  این جا آیینه ی تجلّی همه تاریخ است    3- لوای ستم بر تو شد استوار 4- نباید به گیتی کسی تاجور      5- چنین رفت و این بودنی کار بود    6- چنین گفت فرزند خیر الانام 7-   نکته گفتی با همه سوداگران                 8- تاریخ مشیّت باری تعالی است
ت	خود آزمایی ( 3 نمره ) 1- در شعر زیر دو نماد بیابید و توضیح دهید: شب شبی بی کران بود/ دفتر آسمان پاره پاره/ ابرها زرد و تیره/ فصل، فصلِ خزان بود         2- با توجّه به مصراع های : " مادرم / آب و آیینه و قرآن در دست / روشنی در دل من می بارد ."  شاعر به چه سنّتی اشاره دارد؟ 3-تعزیه وتئاتر چه فرقی باهم دارند ؟ 4-مهم ترین پیام داستان « طوطی و بقّال » چیست ؟ 5- عبارت : « ای پهلوان به اقبال تو شیر آمدم » به کدام ضرب المثل رایج در فارسی اشاره دارد ؟	1       5/0   5/0 5/0 5/0
ث	دانش های ادبی ( 3 نمره ) 1- موضوع اصلي ادبيات پايداري چیست ؟ 2-درا دبیات غرب  به نمایشی که تصویر ناکامی اشخاص برجسته است  .       .        .      می گویند             3 - بارزترین آرایه این بیت کدام است ؟          ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد //  چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد           4-دربیت زیر چند مشبه به وجود دارد ؟ مشخص کنید.      ای برادر قصه چون پیمانه است          معنی اندر وی به سان دانه است 5-   نام نویسندگان این آثار رابنویسید : الف ) مثل چشمه مثل رود (                 )  ب) هفت پیکر 6- دو مورد از ویژگی های حماسه را نام ببرید .	5/0 5/0   5/0   5/0   5/0   5/0
ج	شعر حفظی ( 2 نمره )                            موارد زیر را کامل کنید چاک شده شده آسمان ، ............................  عنبر و مشک می دمد ،................................ رونق باغ می رسد ، چشم و چراغ می رسد .............................................. گفتم ز مهر ورزان ..............................
	آب و آفتاب و آیینه ، در قاب لحظه هایتان جاودانه باد	20

پاسخ خودآزمایی بخش متون ادبیات چهارم انسانی

پاسخ خودآزمايي ادبيات فارسي 2 ( متون نظم و نثر ) دوره ي پيش دانشگاهي انساني
خودآزمايي صفحه ي 9 1-     ابر پراكنده حجيم و بزرگ و سياه و درحال حركت بودن تكه هاي ابر بر آسمان آبي رنگ  2-      استعاره از آسمان 3-    ابر به راي عاشقان و طبع بيدلان ، سيلاب خروشان ، غباري معلق ، فيلان پراكنده ، گرد زنگار ، موي سنجاب ، جوجه هاي سيمرغ (بچگان عنقا) ، چندن سوهان زده ، عبير بيخته، دودي برخاسته از آتش ... آسمان به آب ساكن ، صحرايي آبي رنگ ، آيينه ي چيني ، ديباي پيروزه گون و درياي سبز، لوح پيروزه و صفحه ي مينا . در اين تشبيهات تصوير ابرها مثل فيلان پراكنده ، و جوجه هاي عنقا و هم چنين تصوير آسمان به صحرا و دريا به خاطر وجه شبه روشني كه دارند ، زيباتر است . 4-    ويژگي زباني : كثرت لغات فارسي و كمي لغات عربي سادگي زبان ، كهنه ومهجور بودن بعضي از لغات مثل عبير بيخته و مغبر - ويژگي فكري : واقع گرايي و توصيفات عيني و محسوس روح شادي و نشاط - ويژگي ادبي : به كار بردن  استعاره ، تشبيه هاي حسي و ملموس بسيار زيبا ، آرايه هاي ادبي طبيعي و ساده و قافيه ي ساده . 5-      مصراع اول تيرگي مصراع دوم روشني و سفيدي 6-      تكليف دانش آموزي - جهت راهنمايي مطلع قصايد را مي نويسيم . سروش اصفهاني : دو ابربام  زن گشت از دو سوي آسمان پيدا                    به هم ناگاه پيوستند و برشد از دو سو غوغا قاآني :   به گردون تيره ابري بامدادان برشد از دريا               جواهر خيز و گوهر ريز و گوهربيز و گوهرزا   خودآزمايي صفحه ي 13 1) الف: ايجاز و اختصار                   ب: آوردن ((ي )) استمرار در آخر فعل              پ: كوتاهي جملات ت : كمي لغات عربي                    ث : كهنگي لغات                 ج: آوردن دوحرف اضافه براي يك متمم                            2) يعني در ميان تمام اعراب جست وجو كرد و هيچ كس را برتر وآگاه تر از عبدالمسيح نيافت . 3) تكرار فعل ((كردندي )) در پايان جملات : .... و با اين اشتران  بختي جنگ كردندي و اين بختيان را به هزيمت كردندي . تكرار فعل هاي ((برود)) و ((بماند)) در پايان جملات : مملكت عجم به دست او افتد و به دست او مي رود و چون او برسد به دست خليفتي از آن او برود و به دست مسلمانان بماند ، اما اكنون تا چهارده سال در دست نوشروان بماند . 4) الف : او نماز عصر را گزارد (به جا آورد)      ب: او وامهايش را به بانك گزارد (پرداخت كرد ) پ: نصراله منشي كليله و دمنه را از عربي به فارسي گزارد (ترجمه كرد )    ت:  تا تعبير خواب من و  آنِ موبدِ موبدان ، تعبير هردو بگزارد (تعبير كرد). 5) ديدن ايوان مداين ، پايتخت ساسانيان و خرابه هاي آن / ص 11 بند نخست ، خط 2،3 و4 انوشروان به خواب اندر چنان ديد  ...  آن كوشك او را بسوختي . يا / ص 12 بند پاياني از پايان خط 2 تا خط 3و4 گفت : يا عبدالمسيح تو را ملك نوشروان  ... خودآزمايي ص 15 1-     الف) حذف فعل به قرينه ي لفظي و معنوي :( مرگ نه به پيري بود نه به جواني)- (بود) لفظي ب) آوردن تمثيل در نثر مانند تمثيل خياط و پير خميده قامت . 2-   براي تفهيم وتبيين بهتر نوشته ي خويش و بدل كردن يك امر معقول به محسوس ( اين كه انسان خواه ناخواه پير مي شود و مرگ به سراغ او مي آيدو محكوم به مرگ است بنابراين بايد قدر جواني و دوران عمر را بداند. ) 3-      داستان اول : درزي در كوزه افتاد - داستان دوم : اي شيخ اين كمانك به چند خريده اي ؟ 4-      بر اساس توانايي خود از جواني ات بهره مند شو. ( استفاده مطلوب از دوران جواني ) خودآزمايي ص 23 1-     رسيدن ( رسيده شدن ) ، رسيدن ، طول كشيدن ، گذشتن ، از آن . جا افتادن ( براي شراب ) 2-      ميرماه است ( تشبيه بليغ اسنادي ) ميرسرواست (تشبيه بليغ اسنادي ) سراهايي ديدند هر يكي چون بهشت اعلي ( تشبيه غير بليغ ) 3-    تابستان به سمرقند رفتي يا به شهري از شهرهاي خراسان (رفتي ) - و ازش بسيار توان خورد به سبب مائيتي كه در اوست و انواع ميوه هاي ديگر همه خيار (بودند) ... زيرا كه صميم دولت سامانيان بود و جهان آباد (بود) - هوا خوش بود و باد سرد ، نان فراخ ، ميوه ها بسيار و مشمومات فراوان . 4-      الف: در تاريخ بيهقي تكرار فعل زياد مي بينيم ولي در اين قسمت متن تكرار فعل وجود ندارد . ب: لغات به كاربرده شده مشكل تر از نثر بيهقي است . -  پ : در تاريخ بيهقي كهنگي لغات ديده مي شود در حالي كه در چهار مقاله كهنگي لغات ديده نمي شود .   - ت : در تاريخ بيهقي سجع وجود ندارد درچهار مقاله سجع طبيعي است . 5- اي بخارا شاد باش و دير زي                 مير، زي تو شادمان آيد همي زي : در مصراع اول به معناي زندگي كن و در مصراع دوم به معناي به سوي ، جناس تام دارد. بوي جوي موليان آيد همي                     ياد يار مهربان آيد            بو ، جو و ياد، يار : جناس ناقص اختلافي 6- مهم ترين عيد ايرانيان جنوب غربي است و جشني بوده است كه ايرانيان در روز شانزدهم از ماه مهر مي گرفتند و شش روز طول مي كشيد و به قول ((بندهشن )) مشيا و مشيانه (آدم و حوا) درچنين روزي متولد شده اند ، اين جشن بزرگ شش روز طول مي كشيد ، از روز شانزدهم مهر آغاز مي گرديد و به روز بيست و يكم - كه رام روز باشد - ختم مي شد . روز آغاز را ((مهرگان عامه )) و روز انجام را ((مهرگان خاصه )) مي گفتند . 7- سينه مالامال درد است اي دريغا مرهمي                              دل زتنهايي به جان آمد خدا را همدمي       خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم                               كز نسيمش ((بوي جوي موليان آيد همي )) 8- تكليف دانش آموز   تفاوت هاي نثرها : را = براي     باز رسيد = رسيد    در رسيد = رسيده شد . به دست نشود : يافت نمي شود   تقديم فعل بر قيد ( جملة آخر )  نان فراخ = نان بسيار خودآزمايي ص 27 1-     موضوع را متوجه شد ( منظور خسرو را دريافت ) از ظاهر امر پي به باطن برد 2-      سئوال حذف است 3-      خسرو در اين جهان از خداوند عيب گرفته است . سنايي كه مي گويد: ابلهي ديد اشتري به چرا                   گفت نقشت همه كژ است چرا ؟ گفت اشتر كه اندرين پيكار              عيــــــب نقاش مي كني هشدار ؟ 4- الف: آوردن جمله هاي طولاني (اطناب)                        ب:كثرت كاربرد لغات عربي                  پ: كاربرد آرايه هاي ادبي                                        ت: استفاده از تركيبات دشوار 5- رشته گران فطرت را در كارگاه تكوين بر تلوين ، يك سرسوزن خطا نباشد. 6- حكايت اول حذف - حكايت دوم : شاه ظاهر بين و متكبر، عيب جو، ظالم ، خرافه پرست ، جاه طلب 7-     به معناي ((به )) 8-    الف: در زبان حكايت است ، امروز زبان حكايات زبان مردم كوچه و بازار  محاوره اي است اما در اين جا زبان اديبانه است - ب: داستان هاي قديمي ايستاست و نويسنده نتايج اخلاقي داستان را در پايان بيان مي كند در حالي كه داستان هاي امروزي پويا و واقع گراست و نتايج آن معلوم نيست و نتيجه با خواننده است . پ: در داستان هاي قديم شخصيت داستان ثابت است در حالي كه در داستان هاي امروزي شخصيت داستان متغير است .  ت : در داستان هاي امروزي عناصر داستان مي بينيم اما حكايات قديمي تمثيلي بوده است . 9-      تكليف دانش آموزي    خودآزمايي ص 31 1-                                          اشك ريختن ( ازچشم)                                                                             چشم (اشك ريختن عبر              ايهام تناسب                                                        ديده                    ابهام تناسب                                              عبرت گرفتن                                                                                              ديده شده 2- آرايه ي (( تشخيص )) 3- در مصراع اول اشك و در مصراع دوم آب دجله (واردشدن آب دجله به خليج فارس ) 4-     فك اضافه 5-      زنجير عدل انوشيروان 6-      با آرايه تشخيص يعني زمين به جاي شراب ، خون دل پادشاهان را ... 7-      مردن و خاك شدن قدرتمندان نشان مي دهد كه جهان به كسي وفادار نيست و بايد از مرگ آن ها عبرت بگيريم . 8-      چون هر انساني كه مي ميرد در دهان او فرو مي رود و سير نمي شود. 9-   گفته اند كه گويا منظور از ريختن چهارده كنگره ي كاخ انوشيروان ، رونق و عظمت يافتن اسلام در قرن چهاردهم باشد كه با روزگار ما هم زمان است . ( ظاهراً نوع بيان خودآزمايي اسم كتاب را مي خواهد كه در اين صورت تفسير امام فخر رازي و تفسير طبري ) 10- الف: كاربرد اصول دستوري در حد بسيار استادانه اي است و فصاحت شعر هم يكي در گرو اين امر است و هيچ نا هماهنگي اخلال كننده اي در جملات نيست . ب: برخي تعبيرات قديمي در شعر ديده مي شود (به تناسب زمان ما) شايد در زمان شاعر عادي بوده است ، مثل به كار بردن شنيدستي به جاي شنيده اي و استفاده از قيد تمناي بو كه ( كه امروز به كار نمي رود ) به كار بردن گرسنه به جاي گرسنه (شايد به ضرورت وزن ) به كار بردن فعل امر ((گري)) به جاي ((بگري )) كه امروزه اين صيغه از فعل متروك است و به جاي آن از فعل  (( گريه كن )) استفاده مي شود و تقديم صفت شمارشي بر موصوف كه امروز مرسوم نيست مثل دوم دجله به جاي دجله ي دوم . خودآزمايي ص 39 1-     نكوهش توانگر 2-      آسايش و خاطر جمعي با فقر به دست نمي آيد . 3-    مصراع اول: وصف حال ثروتمندان كه آسايش براي بهتر عبادت كردن خدا دارند مصراع دوم : توصيف فقرا كه به دليل فقرشان آرامش خاطر ندارند و نمي توانند خدا را عبادت كنند. 4-      جمله هاي كوتاه : چون ابرآذارند و نمي بارند و چشمه ي آفتابند و بركس نمي تابند . گفتم مذمت اينان روا مدار كه خداوند كرم اند ... تضادهاي فعلي : ابر آذارند = نمي بارند - چشمه ي آفتابند = نمي تابند - سواراند = نمي رانند ايجاز : محك داند كه زر چيست ؟ 5-  وقيح . اهل جدال و سفسطه است و درويش نما . سرزنش كننده عيب جو 6-  مصراع دوم وصف ميراث خوران مفت خور مي ميرند و آن را براي ميراث خواران مي گذارند . 7- الف: توانگران دخل مسكينان اند و ذخيره ي گوشه نشينان ب:  مال مزكا دارند و جامه ي پاك و عرض مصون . پ: دست تعدي دراز كرد و بيهوده گفتن آغاز ، 8-  هيچ كدام هردو را نصيحت مي كند زيرا:  هر دو گروه را داراي محاسن و معايب مي داند . 9-  اگر ژاله هر قطره اي در شدي                              چوخرمهره بازار از او پر شدي 10- انسان اگر در فقر نيز به سر ببرد نبايد لب به شكايت باز كند و هميشه بايد اميدوار به فضل خدا باشد و گرنه بدبخت خواهد مرد و از رحمت خدا بي نصيب خواهد ماند و اگر ثروتمند باشد بايد هم خود بخورد و هم به  ديگران فايده برساند . 11- ترصيع : قدمي در راه  خدا ننهند و درمي بي من و اذي ندهند. ( موازنه ) در زمره ي توانگران شاكراند و كفور و در حلقه ي درويشان صابراند و ضجور . نه كه من بر حال ايشان رحمت مي برم گفتم : نه ، كه بر مال ايشان حسرت مي خوري . - سجع : يكي تحرمه ي عشا بسته و ديگري منتظر عشا نشسته - اسباب معيشت ساخته و به اوراد عبادت پرداخته 12- قائم مقام فراهاني - جلال آل احمد - دكتر علي شريعتي - صادق چوبك 13-  اگر قدرت جودست و گر قوت سجود، توانگران را به ميسر مي شودكه مال مزكا دارند و جامه ي پاك و عرض مصون . -         پس عبادت اينان به قبول نزديك ترست كه جمع اند و حاضر نه پريشان و پراكنده خاطر . -          گفتم : مذمت اينان روا مدار كه خداوند كرم اند . خودآزمايي صفحه ي 43 : 1- چون نسيم سحر نماد پيام آوري بين عاشق و معشوق است                2- الف: دوباره       ب: آشكار 3- درگيسوي شكن در شكن معشوق                                              4- ساقي : واسطه ي فيض - مي : عشق و فيض حق  - مطرب: وسيله ي ارتباط بين سالك و خدا                 5- دراين صورت با مصراع اول آرايه ي جناس مي شود               6-  بيت 6 بازپرسيد زگيسوي شكن در شكنش              كاين دل غم زده سرگشته گرفتار كجاست 7- در مقابل سختي ها نبايد رنجيد چون آسايش بي رنج وجود ندارد . 8- طلب عشق - تجلي معشوق برعاشق - سختي كشيدن در راه حق . 9- تكليف دانش آموزي خودآزمايي صفحه ي 49   1-     مصراع دوم بيت نخست : تفصيل ها پنهان شده در پرده ي اجمال ها 2-    ادبار به معني بدبختي و پشت كردن دولت و سعادت است كه به غروب خورشيد (مغرب) تشبيه شده است . زيرا در هنگام غروب ، خورشيد به ما پشت مي كند . از طرف ديگر بدبختي نماد سياهي است كه به غروب خورشيد تشبيه شده است زيرا در هنگام غروب خورشيد تشبيه شده است زيرا در هنگام غروب خورشيد هوا تاريك مي شود . 3-   اقبال به معني روي آوردن سعادت است كه به طلوع خورشيد (مشرق) تشبيه شده است از طرف ديگر اقبال و خوشبختي نماد سفيدي و روشنايي است كه به طلوع خورشيد تشبيه شده است زيرا در هنگام طلوع خورشيد همه جا روشن مي شود . 4-      آسمان 5-      تشبيه بليغ اضافي (سررشته ي آمال ها ) 6-      يك كوچه راه از بي كسي - حيران اطوار خودم – هر روز گردد تنگ تر سوراخ اين غربال ها / هر لحظه دارم نيتي            چون قرعه ي رمال ها 7-      پيشاني عفو تو را پر چين نسازد جرم ما         آيينه كي بر هم خورد از زشتي تمثال ها 8-      لف و نشر مرتب ، تضاد ، تشبيه ، مراعات نظير خودآزمايي صفحه ي 53 : 1-   (( ضميري)) ساحت ضميرش منبع معاني و پيرايه ي فكرش فصاحت سحباني - نقد محتوايي ، فني . صنايع و بدايع كه مولاناي مذكور در شعر درج مي نمايد ( نقد فني ) 2-   نثر مصنوع - به كارگيري لغات و تركيبات عربي - بهره گيري فراوان از آرايه هاي ادبي مثل سجع ، تشبيه، استعاره ، استفاده از زبان عامه و فرهنگ عاميانه . 3-      گفتار شاه عباس و روي آوردن محتشم و ديگر شاعران به شعر مذهبي صفحه ي 51 از خط سوم : مولانا محتشم كاشي ... 4-    تركيب بندي كه در هفت بند سروده شود . ( البته هفت بند شامل ترجيع بند هم مي شود هر چند هفت بند حسن كاشي تركيب بند بوده است . ) 5-    تضمين از شعر نظامي است كه نويسنده از آن استفاده ي منفي كرده است . ( به اين معني كه شاعران براي خوشامد شاهان صفاتي به اغراق به آن ها نسبت مي دهند و حقيقت را وارونه جلوه مي دهند . در نتيجه اشعار مدحي بي پايه و بي ارزش است . ) 6-    ناظم مناظم سخن ، پيرايه بند سلسله معني آرايي ، بلاغت گستر، سخنان لالي انتظام ، شعر پر طمطراق ،  معاني رنگين ، سرخيل سخنوران هفت بند . استعاره هاي دور از كار . منبع معاني . فصاحت سبحاني . سريع الفكر . فكر دقيق و معاني بلند . قصيده اي غرا خودآزمايي صفحه ي 59 1-   الف: بيت سعدي از زيبايي بيشتري برخوردار است زيرا در اين بيت تشبيه مضمر وجود دارد و شاعر اشك هاي خود را به باران مانند كرده و غير مستقيم به گل فرو رفتن شتر را در روزهاي باراني بيان كرده است . درحالي كه در شعر طبيب از اين تشبيه خبري نيست . ب: در هر دو مبالغه و اغراق وجود دارد ولي مبالغه بيت طبيب آشكارتر و پررنگ تر است  ج : عاطفه و صميمت در بيت سعدي لطيف تر و محسوس تر و دلنشين تر است  2-      رنج و اندوه عشق است 3-      جاي تعجب نيست اگر گل شكفته شده به سرو كه پاي درگل و اسير تعلقات وتعينات بخندد 4-      فاصله ي تولد تا مرگ يا فاصله ي دنيا و آخرت 5-      در محفل و بزم عشق و محبت خودآزمايي صفحه ي 61 : 1-     با اين سبك نوشتم قلم مجاز ( علاقه آليه ) 2-      به سرعت و به تندي - يك دفعه - اينك - اكنون 3-      به كارگيري سجع و آميختن نظم و نثر - آميختن نثر و شعر عربي با فارسي / حذف افعال در نوشته ها / آوران استشهاد شعري . خودآزمايي صفحه ي 63: 1-   معشوق حافظ گاهي غيبتي دارد كه همين ديدارش را لذت بخش تر مي كند . حافظ غيبت را لازمه و مقدمه ي حضور مي داند ولي به عكس معشوق فروغي هميشه حضور دارد و هيچگاه غيبت نكرده است . 2-      كثرت جلوه هاي گوناگون آفرينش (پديده هاي رنگارنگ هستي كه همه زيبايي هاي خدا را به نمايش مي گذارند ) 3-     آينه ي چشم اضافه ي تشبيهي است كه چشم مشبه و آينه مشبه به ادات تشبيه و وجه تشبيه نيز محذوف است . بيت داراي تشبيه مضمر نيز هست كه در آن بالاي معشوق (قد معشوق ) به عالم تشبيه شده است . 4- با صدهزارجلوه برون آمدي كه من                  با صد هزار ديده تماشا كنم تو را 5- علاوه بر اين كه در هر دو بيت ((تشبيه بليغ )) داريم (آينه ي چشم - كارگه عشق ) در هردوبيت ((تصدير)) نيز به كار رفته است . 6-     وحدت وجود (همه جا تجلي خداست يا همه جا عكس رخ يار توان ديد ) 7-      طوبي وسدره گر به قيامت به من دهند              يك جا فداي قامت رعنا كنم تورا خودآزمايي صفحه ي 67: 1-     نگران مال و منال دنيا بودن ، در فكر بيش و كم بودن و تعلقات دنيايي و مادي مايه ي غم انسان است . 2-      طرفداري از عدالت اجتماعي - قناعت و ترك آز – آزادگي – احترام به عقايد مردم – بي اعتنايي به مال دنيا و آسايش خاطر 3-      اجتماعي 4-   بيت نخست تكرارو تضاد (كم و بيش ) بيت دوم تشبيه بليغ (دفتر زمانه ) بيت سوم مجاز (جامعه ) بيت چهارم جناس ( ما و با ) و تلميح ( جمشيد جم ) به پادشاهي جمشيد و جام و اشاره دارد . لف و نشر . مراعات نظير 5-   ازپادشاهان سلسله ي پيشدادي شاهنامه است. وي برخي از فنون وكارها وپيشه ها رابه جهانيان آموخت اما چون سال ها گذشت ، به تدريج ، خودبيني و ناسپاسي به يزدان ، بر او چيره شد . چندان كه سرانجام گفت: (( مراخواند بايد جهان آفرين )) به همين سبب كار و بختش سرنگون و واژگون گرديد و سرانجام به دست ضحاك اسير و كشته شد. كاربرد اين تركيب درست نيست . زيرا جم همان جمشيد است و اضافه كردن اين دو به هم هيچ معنايي ندارد. خودآزمايي صفحه ي 71 : 1-     صادق هدايت ، بزرگ علوي ، جمال ميرصادقي ، صادق چوبك 2-      پرمهرومحبت ، شيطنت و بازيگوشي ، قهر و غضب ، فيس و افاده و مكتب و مدرسه 3-    الف ) كاربرد زبان عاميانه                              ب) توصيف هاي ساده و صميمي و جزئي                پ) نثر ساده و روان توام با طنز 4-    در مكتب خانه هاي قديم اصل بر ترس از استاد و مكتب بود . چنانكه كودك از رفتن به آن ترس داشت ولي در مدارس جديد اصل بر تعليم و يادگيري و احترام به شخصيت دانش آموز است . 5-    گويا اين ((فرمول )) مشهور را كه مثل سوره ي الحمد و ان يكاد تمام هم وطنان آن دوره هنوز از حفظ اند ، بند آخر درس سطر چهارم آن : از شما چه پنهان گويا معني كلمه ي نوشتن را ...... و عصر نشانش بدهم ! 6-      تكليف دانش آموزي خودآزمايي صفحه ي 75: 1-     واقعي ، زيرا شاعر آن چه را كه مي بيند همان را با زبان شعر وصف مي كند . 2-     خلاف هر شبه ، كبكم خروس مي خواند ، درون مغزم ، موشكافتن 3-   ادب غنايي (توصيفي ) براي اين كه شاعر جزئيات طبيعت را كه در برابر چشم او گسترده است وصف مي كند و احساس خويش را بيان مي دارد. 4-      الف) شفق از نظر سرخي و زردي مثل پرچم سرخ جنگ و آشوب و پرده ي طلايي است .       ب) نورماه كه از لابلاي برگ هاي بيد مي تابد و سايه روشني كه ايجاد مي كند . مثل قلبي پر از يأس و اميد است . پ)ابري كه نورماه بر آن مي تابد ، مثل پنبه ي آتش گرفته است . ت) پرتو مهتاب چو نوعروس روي زمين را سفيداب كرد . 5-     انگار سفيدابي است بر چهره ي نو عروسي . 6-     خوشي ها و غم هاي زندگي (عيش و محن ) 7-     چو خورشيدن تابان زگنبد بگشت. 8-     خوشي ها و غم هاي زندگي خود شاعر ، دل پرداغ داشتن ، خوش بيني شاعر ، در عين نااميدي اميدوار بودن . 9-    سايه روشن عمر (عمر امر معنوي و درك كردني است و سايه روشن از امور مادي و ديدني ) گذشته هاي سپيد و سيه : گذشته ها از امور معنوي است و سپيد و سياه از ويژگي هاي مادي ، فكر نوراني ، روزگار تلخ و شيرين ، رنگ اميد . جهاني سپيدتر از فكرهاي عرفاني خودآزمايي صفحه ي 80 : 1-     (( روي اين درياي تند وتيره و سنگين كه مي دانيد )) كه با صفت اشاره ي اين عصر خود را به نمايش مي گذارد. ((اي آدم ها كه بر ساحل بساط دل گشا داريد : نان به سفره ، جامه تان بر تن ، يك نفر در آب مي خواند شما را           يك نفر درآب دارد مي كند بيهوده ، جان قربان اين افراد مردم مرفه جامعه اند كه غم فقيران و محرومان را نمي خورند. 2-     دريا ، ساحل ، موج ، باد ، آب و غريق . 3-      گود كبود     عمق دريا ، منظور عمق اجتماع است . 4-     الف) گرفتيد : به جاي گرفته ايد .               ب) كهنه جهان : به جاي جهان كهنه (قديمي )           پ) دست يابيدن : به جاي دست يافتن 5-      حق يا معشوق (عالم ملكوت) 6-      يك نفر دايم دارد دست و پا مي زند يك نفر جانش را بيهوده دارد قربان مي كند . يا يك نفر در آب بيهوده جانش را قربان مي كند . موج بر ساحل خاموش مي كوبد. مثل شخص بسيار مست و به زمين افتاده اي كه بسيار از خود بي خود شده پخش مي گردد. (چنان مستي به جاي افتاده ، بس مدهوش پخش مي گردد.) 7-     نكته هاي حساس شعر را برجسته تر مي كند و توجه خواننده را بر مي انگيزد . 8-      يك نفر در آب دارد مي سپارد جان آي آدم ها كه روي ساحل آرام در كار تماشاييد. يك نفر در آب دارد مي كند ، بيهوده ، جان قربان . دست و پاي دايم مي زند . خودآزمايي صفحه ي 88 : 1-      با همان هيكل و همان قيافه يا نيمه ي همان سيب اما سوخته تر و پلاسيده تر مثل اين كه ريش سفيدش را دانه دانه توي صورتش . 2-      الف) زبان نثر جلال متحرك و پويا است و نثر او بريده و كوتاه و با حذف فعل است : (نفهميدم لاغر بود يا چاق ) يعني نديدم اما هن هن مي كرد . لذت مي بردم كه يكي از اين آدم هاي بلغمي مزاج ((اين نيز بگذرد)) ي را به دوندگي وا داشته ام . طبقه ي اول و دوم و چهارم ، چهار تا پله يكي . ب) جلال در لابلاي نثر خود سئوالاتي را براي خواننده مطرح مي كند و او را به تفكر وا مي دارد و ذهن را پويا مي كند : اما وقتي ديدم نمي تواند حرف بزند و به جاي هر جوابي همان خنده هاي يخ بسته را روي صورت دارد خودم را به عنوان او دم چك گرفتم : (( آخر چرا؟ مگر نمي دانستي كه خيابان و راهنما و تمدن و آسفالت همه براي آن هايي است كه توي  ماشين هاي ساخت مملكتشان دنيا را زير پا دارند؟ آخر چرا تصادف كردي ؟ )) 3-   نگاه چپ هم بكنم ، هن هن كردن آدم هاي بلغمي مزاج ، خودم را به عنوان او دم چك گرفتم ، گل از گلم شكفت ، آقا مدير كوفتي ، روي ادا و اطوارش ، تره مدير مدرسه را خرد كند ... 4-     بلي - به قرينه ي اين كه مي گويد : در ((اصل چهار )) استخدامش كنند. 5-      الف) نواله ي تالار تشريح شما ب) انگ كارخانه هاي فيلم برداري را روي پيشاني اش مي بيني .  پ) هرچه بود دربان چنان در بزرگي بود .  ت) طعمه اي براي ميز نشين هاي شهرباني و دادگستري و . . . ث) آب و برق را با خودش به محل بياورد.   6-     اول رفتم سراغ پاسگاه جديد كلانتر شماره ي دفتر انديكاتور پاسگاه معلم كلاس چهار مدرسه ي من نواله ي تالار تشريح شما سرجوخه ي كشيك پاسگاه تازه تاسيس شده ي كلانتري 7- خودم را به عنوان او دم چك گرفتم : خود را مقصر دانستم . مرده شورتون ببره . الهي بميريد خودآزمايي صفحه ي 91: 1- بيت سوم : باديه پيما (الف) باديه = جام        (كسي كه جام ((شراب)) مي نوشد . يا نوشنده ي شراب ) باديه ((بيابان )) را مي پيمايد . يا طي كننده ي بيابان بيت هفتم : شيرين : ايهام تناسب             الف) لب شيرين              ب) تناسب با فرهاد 2- شاعر دامن خود را به دامن مهتاب مانند كرده و قطرات اشك خود را به مجموعه ي ستاره ي پروين كه مثل قطره هاي اشك هستند تشبيه مضمر نموده است . 3- طالع بيني در آينه (طالع خود را در آينه و ماه ديدن ) 4-      توچنين خانه كن و دل شكن اي باد خزان             گرخود انصاف كني مستحق نفريني 5-      معشوق 6-      هر چند نظرها مي تواند گوناگون باشد ، اما به نظر اين بيت زيباتر به نظر مي رسد كي بر اين كلبه ي طوفان زده سرخواهي زد                اي پرستو كه پيام آور فرورديني 7-     تكليف كلاسي 8-      چشمه ي مهتاب - آينه ي بخت غبارآگين - خورشيد: استعاره از يار خودآزمايي صفحه ي 107 1-   به معني خاص حماسه نيست اما در معناي عام حماسه است . زيرا گوينده از مرگ و شهادت فرزندش با آه و ناله حرف نمي زند ، بلكه در اين مورد استوار و با استقامت است و از قهرماني او سخن مي گويد و امروزه توسعاً شعري كه رنگ قهرماني داشته باشد حماسه است . 2-      مجاز از شانه هاي مردم 3-     نارنجك بستن - نماز خونين – به جنگ رفتن نوجوان 14 ساله - عطر آسماني شهادت . نارنجك قلب 4-    تمام چهارده سالگي اش را در كفن پيچيدم - با همان شور شيرين گونه - كه كودكي اش را در قنداق مي پيچيدم - مظلوم كوچك من - در ستاره باران آن شب - چگونه پرپر زد؟ - اندوهم باد كه انگشتان كوچكش را پيش از آن كه سپيد ديده باشم كبود ديده بودم 5-      به پاي شوق خويش رفته بود و اينك - با شانه هاي شهر - برايم بازش آورده بودند . حرف ((ش)) وسعت وسيع ، كدام سجاده گسترده شد؟ حرف ((س)) با گيوه هاي خيس ، زمستان سنگين شهر را به مدرسه مي رفت . حرف ((س)) خودآزمايي صفحه ي 111 1-     آب مهريه ي حضرت زهرا (س) است . 2-      عقل در شناخت او عاجز و ناتوان است . 3-      درفكر گودالم - كه خون تورا مكيده است - هيچ گودالي چنين رفيع نديده بودم- در حضيض هم مي توان عزيز بود- از گودال بپرس 4-     جرعه اي از فرهنگ شهادت 5-     تو تنها تر از شجاعت / تو تنها معياد و ابزار سنجش شجاعت هستي  6-     خونت / با خون بهايت حقيقت / دريك تراز  ايستاد/ و خون تو ، امضاي ((راستي )) است . 7-      تكليف دانش آموزي خودآزمايي صفحه ي 116 1-     سر امام حسين (ع) 2-     در اينجا صبر بار منفي دارد و به معني تسليم شدن در مقابل ظلم است . 3-      يعني ما با سكوت خود ، درحقيقت هم دست با جنايتكاران شديم و در شهادت ابوالفضل (ع) شريك بوديم . 4-      كار و تلاش بيهوده كردن (ظلم و اسارت پذيرفتن ) 5-    آرامش ظلمت و باقي ماندن در تاريكي ناداني و ظلم بر بي دردان و نا آگاهان و كساني كه در برابر ظلم و ستم صبر و سكوت كردند (و چشم ها را بستند و فجايع را نديدند و به امام حسين (ع) كمك نكردند ) مبارك باد. 6-      الف ) كاربرد رديف طولاني                         ب) به كار بردن واژه هايي كه مربوط به شعر گذشته است پ) مطالب را به صورت مستقيم بيان نكرده است        ت) تكرار واژه ها در شعر     ث) به كاربردن قافيه هاي مياني در شعر 7- الف) من زخم دار تيغ قابيلم برادر                ميراث خوار رنج هابيلم برادر ب) من با محمد(ص) از يتيمي عهد كرد                     با عاشقي ميثاق خود در مهد كرد پ) من تلخي صبرخدا درجام دارم                             صفراي رنج مجتبي در كام دارم ت) برديگ صحرا با اباذر پويه كردم                          عماروش چون ابرودريا مويه كردم 8- الف ) استفاده از كلمات و تركيبات كهن مثل : اندر ، خاييدن ، نطع كردن ، زنجير خاييدن ، پويه ، مويه  ب) ايجاز اختصار ( حذف به گزينه ) خودآزمايي صفحه 123: 1-   عرفا با ساير طبقات فرهنگي، اسلامي از قبيل مفسرين ، محدثين ، فقها ، متكلمين ، فلاسفه ، ادبا، شعرا و... يك تفاوت مهم دارند و آن اين است كه علاوه بر اين كه يك طبقه ي فرهنگي هستند و علمي به نام عرفان به وجود آورده اند و دانشمندان بزرگي در ميان آن ها ظهور نموده و كتب مهمي تاليف كرده اند ، يك فرقه ي اجتماعي در جهان اسلام به وجود آوردند . با متخصصاني مخصوص به خود بر خلاف ساير طبقات فرهنگي از قبيل فقها و حكما و ... كه صرفاً طبقه اي فرهنگي هستند و يك فرقه ي مجزا از ديگران به شمار نمي روند. اهل عرفان هرگاه با عنوان فرهنگي ياد شوند ((عارف)) و هرگاه با عنوان اجتماعي ياد شوند غالباً ((متصوفه )) ناميده مي شوند. 2-     قلة منيع انسانيت يعني ( توحيد ) 3-    عرفان عملي مانند اخلاق است . يعني يك علم عملي است . اين بخش از عرفان علم ((سيروسلوك)) نام دارد. در اين بخش از عرفان توضيح داده مي شود كه ((سالك )) براي اين كه به قله ي منيع ((انسانيت )) يعني ((توحيد)) برسد از كجا بايد آغازكند و چه منازل و مراحلي را بايد به ترتيب طي كند و در منازل بين راه چه احوالي براي او رخ مي دهد و البته همه ي اين منازل و مراحل بايد با اشراف و مراقبت يك انسان كامل و پخته كه قبلاً اين راه را طي كرده و از رسم و راه منزل ها آگاه است صورت گيرد و اگر همت انسان كاملي بدرقه راه نباشد خطر گمراهي در پيش است. 4-      ازنظر عرفا رسيدن به اين مرحله كار عقل و انديشه نيست ، كاردل و مجاهده و سير و سلوك و تصفيه و تهذيب نفس است. 5-    هر علمي ، ناگزير براي خود يك سلسله اصطلاحات دارد. مفاهيم معمولي براي تفهيم مقاصد علمي كافي نيست . ناچار در هر علمي الفاظ خاص با معاني خاص قراردادي ميان اهل آن فن ، مصطلح مي شود كه عرفان نيز از اين اصل استثنا نيست. جز اين دليل ، عرفا اصرار دارند كه افراد غير وارد در طريقت ، از مقاصد آن ها آگاه نگردند. زيرا معاني عرفاني براي غير عارف قابل درك نيست. اين است كه عرفا در مكتوم نگه داشتن مقاصد خود برخلاف صاحبان علوم و فنون ديگر. تعهد دارند . به همين دليل ، اصطلاحات عرفا ، علاوه بر جنبه ي اصطلاحي ، اندكي جنبه رمزي و نمادين دارد و بايد اين ((راز)) را به دست آورد. 6-   البته همواره - خصوصاً در ميان شيعه - عرفايي بوده و هستند كه هيچ امتياز ظاهري با ديگران ندارند و در عين حال عميقاً اهل سير و سلوك عرفاني مي باشند و در حقيقت عرفاي واقعي و حقيقي اين طبقه اند ، نه گروه هايي كه صدها آداب از خود اختراع كرده و بدعت  ها ايجاد كرده اند.   خودآزمايي صفحه ي 127 : 1-     عشق با  اين جهان مادي تناسبي ندارد و اسير ماديات و تعينات نمي شود و تعيين پذير نيست. 2-     چون سر ، جايگاه عقل است و عقل با عشق مغاير است و سخن چيني مي كند. 3-      چون پردارند اما قدرت پرواز ندارند و نمي توانند به رشد و كمال برسند. 4-      عاشق با نفع شخصي و آرزوهاي دنيايي و به هدف هاي مادي انديشيدن ميانه اي ندارد. 5-      با استفاده از تمثيل ، مثلاً موجود بي عشق را به مرغ خانگي مانند كرده عاشق راستين را دردم مرگ شادمان نشان داده است. 6-    در شعر مولانا غماز مثبت و به معني پاك و منعكس كننده جلوه ي خداست ولي در شعر سنايي منفي و به معني فاش كننده و سخن چين است و عارفانه نيست . 7-     (( ماالحيوه الدنيا الالعب و لهو )) (سوره انعام آيه ي 32) انما الحيوه الدنيا لعب و لهو (سوره محمد (ص) آيه ي 36)   8-    صفت جانشين اسم است به معني آدم افسرده يعني كسي كه عشق ندارد. چون عشق ، آتشين و گرما زاست پس انسان بي عشق گرمايي در وجود خود ندارد. 9-      عاشقي را يك فسرده بديد               كه همي مرد و خوش همي خنديد خودآزمايي صفحه ي 130 1-   يعني خود را در برابر خداوند فراموش كردن و ترك هواي نفساني كردن و در فكر منفعت شخصي خود نبودن ، تعلقات مادي را رها كردن. 2-      عاشق در طريق عشق بازي بايد چنان باشد كه هر لحظه در راه معشوق جان ببازد (عاشق راستين بي ريا) 3-      حيات از عشق مي شناس و ممات بي عشق مي ياب 4-    حديث و عبارت گفت : او بنده ي خود را عاشق خود كند، آن گاه بر بنده عاشق باشد و بنده را گويد : تو عاشق و محب مايي و ما معشوق و حبيب توايم ( چه بخواهي و چه نخواهي ) 5-      عشق دوطرفه ي انسان به خدا و خدا به انسان كه بهترين نوع عشق است خودآزمايي صفحه ي صفحه 133 1-     طلب و شوق ، ترك تعلقات و تعينات مادي براي رسيدن به خدا و رياضت . 2-      تشنه : عاشق (سالك ) ديوار : جسم يا ماديات                   آب : معشوق (خداوند ) يا معرفت الهي 3-      رباب ، اسرافيل ، بانك رعد هنگام بهار و خطاب يار شيرين لذيذ 4-     خطاب يار شيرين لذيد . صفاي بانگ 5-      تاكه اين ديوار عالي كردن است             مانع اين سرفرود آوردن است       يا بيت زير:          سجده نتوان كرد بر آب حيات                 تا نيابم زين تن خاكي نجات 6-      تا وقتي كه انسان در بند لذت هاي جسمي و تعلقات دنيايي است نمي تواند به خدا برسد. 7-    خير - زيرا هر دو طلب و شوق را بيان مي كند و اين از اصول عرفان است كه اشتياق بنده هرچه بيشتر باشد ، اتصال به معشوق زودتر حاصل مي شود. 8-      براي اين كه موجب ريزش باران مي شود و گل و گياه سبزه را مي روياند. خودآزمايي صفحه 140 1-     اين نوع ادبيات بر دو اصل واقع گرايي و خيال پردازي استوار است كه از آميختن اين دو صورت هايي دل پذير و زيبا به وجود مي آيد. 2-    زبان ادبيات عاميانه ساده وروان است . چرا كه از زبان مردماني ساده و نقل مي شود و محتواي آن اغلب برداشت ها و تلقي هاي ساده و بي پيرايه ي اقوام ابتدايي و روستايي است از زنگي و مرگ ، لاهوت و ناسوت ، طبيعت ، آرزوها ، مدينه ي فاضله ي انساني و ... 3-   ادبيات عامه يكي از ابزارهاي مطالعه در جوامع گذشته است و  مي تواند تجربيات مفيد و ارزنده را با اشكال گوناگون به نسل بعد منتقل سازد و  موجب استحكام رفتارهاي اجتماعي مي شود و اصول اخلاقي را تحكيم مي بخشد و بنيانگر تلاش انسان است در گريز از محدوديت ها ، ناكامي ها ، نابرابريهاي اجتماعي و اقتصادي و محروميت هاي گوناگون كه با آرامش خيال در قالب افسانه ها و قصه ها و ترانه ها بيان مي شود . نقش مهمي در دوام و پايداري فرهنگ قومي و استمرار آن در تاريخ دارد، علاوه بر اين گنجينه اي براي ادبيات مكتوب محسوب مي شود. 4-      تكليف دانش آموزي 5-      تكليف دانش آموزي 6-      در زندگي روزمره در موقعيت ها و زمان هايي خاص استفاده مي شود چون تولد نوزاد . پرورش او . عروسي و عزاداري و . . . 7-      تكليف دانش آموزي     خودآزمايي صفحه ي 153 1- هجو و هزل و طنز با هم تفاوت هايي دارند . هزل و تاحدي نيز هجو غالباً با ركاكت لفظ ، دشنام و عدم رعايت عفت كلام توام است و قصد شاعر در بيان آن ها ايجاد خنده و مسخره كردن است . اما در طنز هدف تنها خنداندن نيست ، بلكه نيشخند است . نيشخند طنز غالباً كنايه آميز و توأم با خشم و قهري است كه با نوعي شرم و خويشتن داري همراه است . به عبارت ديگر هجو و هزل صريح است و طنز در پرده .  هجو و هزل وقيح است و طنز متين . 2- مبناي طنز برشوخي و خنده است و هدف آن اصلاح و تزكيه است . 3- در دوره ي مشروطه به دليل شرايط اجتماعي سياسي حاكم بر اين دوره . 4-    سوزني سمرقندي - انوري ابيوردي - عبيد زاكاني - فخرالدين علي صفي - طنزپردازان معاصر : نسيم شمال - دهخداو بهار - ايرج ميرزا و ميرزا عشقي 5-    با پيدايش انقلاب مشروطيت ادبيات انتقادي و طنزآلود رونق و گسترش بيشتري مي نمايد. نوعي شعر انتقادي كه به شعر پرخاشگر مشهور است . نيز از اين دوره رايج مي شود كه شاعران در سروده هايي تند وپرخاش گونه از اوضاع سياسي و اجتماعي انتقاد مي كنند. 6-     تكليف دانش آموزي 7-      الف) ترسم كه صرفه اي نبرد روز بازخواست                 نان حلاج شيخ زآب حرام ما          ب)  حافظ به خود نپوشيد اين خرقه ي مي آلود               اي شيخ پاكدامن معذور دار ما را خودآزمايي صفحه ي 156 : 1-   در طنز ((گورپدر)) نويسنده سبكباري دنيايي را عامل نجات در آخرت مي داند. در طنز ((خرگيري)) شاعر از اوضاع نابسامان اجتماعي كه كارگزارانش حريص و بي تميز هستند انتقاد مي كند. 2-      رنگ ريخت : رنگ پريده                 بي تمييز: ناآگاه ، بي تشخيص 3-      تكليف كلاسي 4-      قطعه ي مولوي (خرگيري) 5-    خرگيري طنزانتقادي است . چون هدف آن اصلاح نابساماني ها است . خنده ي حاصل از آن خنده اي تلخ است . ظريف و بخيل طنز و لطيفه است . شاعر مهمل گو ، هجو است ، گورپدر زيرا هدف اجتماعي ندارد . هجو است و خانه ي ، طنز است زيرا به فقر كه مسئله اي اجتماعي است اشاره كرده است . خانه ي ما ! 6-     خرگيري خودآزمايي صفحه ي 161 : 1-     استفاده از زبان و اصطلاحات و تركيبات و ضرب المثل هاي عاميانه ، استفاده از طنزهاي انتقادي، نثر ساده و روان . 2-      ((موي دماغ شدن )) : مزاحم شدن ((آب برداشتن چيزي )) : در فرهنگ دهخدا : ظاهر عبارت معني و مقصودي بدتر و ضعيف تر دارد . يا خرج و هزينه برداشتن ((دست كسي درحنا گذاشتن )) :  مشكل و دردسر ايجاد كردن يا گرفتار كردن ، سركار گذاشتن ((آن روي كار بالاست )) :  زشتي كار نمايان است ، گند كار درآمد. 3-     الف ) يك پيراهن از توبيش تر پاره كرده ام : با تجربه تر هستم ب) ديوار موش دارد و موش هم گوش دارد: مواظب سخن گفتن خود باشيد . حرف ها زود پخش مي شوند. پ) من ريشم را توي آسياب سفيد نكرده ام : اين تجربه را به آساني به دست نياورده ام . 4-     تكليف دانش آموزي  

پاسخ خودآزمایی های ادبیات 3 تجربی -ریاضی

پاسخ خود آزمایی های ادبیات ۳ عمومی خود آزمایی درس اول صفحه ی ۶ ۱-کوتاهی در سپاس گزاری و عبادت ۲-الف) رحمت ( باران رحمت بی حسابش …) ب) عیب پوشی ( پرده ی ناموس بندگان …) پ) روزی رسانی ( وظیفه ی روزی به…) ت) بخشایندگی و آمرزش (هر گه که یکی از بندگان…) ۳- ابر و بادو مه خورشید… / همه از بهر تو … ۴- ضمیر «ش» در جمله ی «بازش بخواند» و « بار دیگرش به تضرع و زاری بخواند » و ضمیر «م» در جمله ی « بوی گلم چنان مست کرد.» ۵- الف) مه طاسک….( مه مانند طاسک…) ب) شب طره ی پرچم…( شب مانند طره ی…)و… ۶- نثر مسجع و فنی زیرا در ان انواع سجع ها ، تشبیهات ، استعاره ها و …به صورت طبیعی و با رعایت اعتدال به کار رفته است. ۷- غزل هایی است هم وزن با قافیه های متفاوت که با بیت مصرع غیر تکراری ، به هم می پیوندد. درس دوم ص ۱۳ ۱-اندوه و تآسف و اندرز گویی ۲- پیشنهاد می کند که سپاهیانی از زابل بیاورد که با هم بجنگند و اسفندیار که خواهان جنگ و خون ریزی است به آرزوی خود برسد . و همچنین ص ۶۳ سطر دوم و سوم ۳- الف کنایه در مصراع دوم بیت سوم. ب) تضاد واستعاره در بیت پانزدهم . مبالغه در بیت شانزدهم و… ۴- کوشش و اصرار ۵- زال در کودکی به وسیله ی سیمرغ پرورش یافته است… ۶- الف ) زمینه ی داستانی دارد .ب) جنبه ی قهرمانی دارد ج) خرق عادت در ان دیده می شود(رویین تنی اسفندیار و حضور سیمرغ)د) تا حدودی جنبه ی ملی دارد. درس سوم ص ۲۱ ۱-صفحه ی ۱۶ سطر ۱۳ و۱۴ همچنین صفحه ی ۱۷ دو سطر آخر و … ۲- شخصی حراف ، چاپلوس ، حسود و نوکر صفت ۳-الف لحن خشن رضا شاهی که بیشتر حالت محاوره ای دارد ب) لحن سنگین و با وقار و ادبی کمال الملک ج) زبان معیار (توضیحات نویسنده در متن) ۴- صفحه ی ۱۷ سطر ۱۰ تا ۱۵ صفحه ی ۱۵ سطر ۱۶ تا ۱۸ ۵- تابلوی خود را از روی بوم برداشت و بر زمین گذاشت این کار نشانه ی تواضع در مقابل افراد شایسته و گمنام و ارزش نهادن به هنر و هنرمندی دیگران است. درس چهارم ص ۳۷ ۱-صفحه ی ۲۸ سطر ۱۱ تا پایان بند ۲- به علت انس و دلبستگی بیش از حد به گاو و چون گاوش همه ی زندگی اش است و نمی خواهد که باور کند. ۳-از خود بیگانگی که موجب گریز از واقعیت می شود – جهل و فقر – نا بسامانی های اجتماعی – زندگی درد بار روستاییان. ۴- در داستان نظامی عروضی بزرگ زاده ای را می بینیم که به علت بیماری مغزی (مالیخولیا) خود را گاو می پنداشت که بوعلی سینا با ابتکار خود او را مداوا نمود ، اما در این داستان شخصی را می یابیم که با از دست دادن همه ی سر مایه ی خود ، خود را گاو می پنداشت و در نهایت به مرگش منتهی شد. درس پنجم ص ۴۵ ۱- گل دسته ها ( ۱- مناره ها ۲- بچه ها) فلک ( ۱- آسمان ۲- نوعی ابزار تنبیه ) ۲- لحن داستان کودکانه است ، از طریق گفته های کودکانه به طرح موضوع اصلی پرداخته است البته برای شخصیت های دیگر نیز لحن ویژه ای به کار برده است. ۳- بله زیرا مواردی چون فلک، مناره ، پله ، می توانندمفاهیم رشد ، کمال و عروج را القا کنند و این دو می توانند نماد کسانی باشند که می خواهند به رشد و تعالی برسند . و مدرسه می تواند نماد جامعه باشد . از طرفی نمایانگر مفاهیمی چون محرومیت های اجتماعی ، وجود محدودیت های جامعه ، قوانین سلیقه ای نیز هست. ۴- اصغر نماد افراد پر ادعا اما در عمل ناتوان و ترسو و متکی به دیگران . راوی فردی کنجکاو و جستجوگر و بی باک است . (قهرمانان با توجه به موقعیت سنی و اجتماعی خود ، دارای صداقت کودکانه و همان شیطنت های زمان تحصیل که نویسنده توانسته است شخصیت آن ها را به طور کامل در ذهن بگنجاند) ۵- از اصل غافل گیری استفاده نموده و مستقیما وارد اصل ماجرا شده است و همچنین به کار گیری ایهام لطیف در عنوان درس به زیبایی آن افزوده است. درس ششم ص ۵۳ ۱- من فرزند و شاگرد این پدرو تربیت شده و تابع او هستم بنابر این من هم چون او این هدیه ها را نمی پذیرم. ۲- شبهه ناک بودن اموال( یقین نداشت که آن اموال حلال است یا نه) ۳- من باید در قیامت برای آن هدایا پاسخگو باشم. ۴- قناعت ، بلند همتی ، شجاعت ، حق گویی ، تربیت صحیح و… ۵- الف) به کار بردن متمم بعد از فعل (صفحه ی ۴۹ آغاز سطر دوم ) ب) به کار بردن افعال فراوان (۵۱ بند آخر) ج) ایجاز( صفحه ی ۵۰ سطر اول بند دوم ) وجود لغات و ترکیبات عربی ، حذف به قرینه و…. درس هفتم ص ۵۷ ۱-برای نمایش هنر نویسندگی بیهقی و پیوستگی مطالب آن. ۲- سر و لباس و وضع ظاهر و طرز رفتار آنان. ۳- الف ) محبو بیت حسنک ب) بد جنسی دشمنان او ج) استفاده از اوباش در موقعیت های مختلف. ۴- تا بر نشاط و رغبت خوانندگان بیفزاید و به آنها پند و اندرز دهد. درس هشتم ص ۶۵ ۱-زیرا در این داستان با مرگ یکی از قهرمانان محبوب فاجعه رخ می دهد و باز گوینده ی ماجرای غم انگیز مرگ اسفندیار است.چند نمونه : ۱- رستم و سهراب ۲- داستان سیاوش ۲- هفت خان رستم ۱- پدیدار گشتن شیر و کشتن أن ۲- غلبه تشنگی و رفع آن ۳- کشتن اژدها ۴- کشتن زن جادو گر ۵- گرفتاری اولاد به دست رستم ۶- جنگ با ارژنگ دیو ۷- کشتن دیو سپید. ۳- ۱) هردو جوان و جویای نام و کم تجربه اند ۲ )هردو فریب خورده اند ۳) هردو خواهان پی ریزی نظام نوین هستند دیگر اینکه ۱) سهراب از جنگ با رستم می گریزد ولی اسفندیار جنگ طلب است ۲) سهراب رستم را نمی شناسد اما اسفندیار او را می شناسد . با توجه به این ویژگی ها ، سهراب را شخصی بی آلایش ، مهربان و…می یابیم اما اسفندیار را چهره ای جنگ طلب ، لجوج و مغرور و…می بینیم. ۴- رستم دلبسته ی آیین کهن است حال آنکه اسفندیار این گونه نیست . رستم دوستدار آزادگی و اسفندیار دوستدار به اسارت کشیدن رستم است.(به بندهای چهارم و پنجم صفحه ی ۶۰و بندهای اول و دوم صفحه ی ۶۱) ۵- الف) شاهزاده است و وابسته به دستگاه حاکم ب) رویین تن است پ) جوان است ت) در جنگ هاب پیشین پیروز بوده است. ۶- رستم شخصیتی است با پیشینه ای درخشان ،شخصی است آزاده که اسارت را به هیچ قیمتی نمی تواند بپذیرد و معتقد به آیین کهن است و اسفندیار جوانی است مغرور و رویین تن و معتقد به آیین نو خواهان تاج و تخت پادشاهی و می خواهد به هر روش ممکن آن را به دست آورد ولو اسارت رستم. درس نهم ص۷۸ ۱- صفحه ی ۷۰ بند اول و دوم ۲- بله ، زیرا لحنی حماسی دارد و به مبارزه دعوت می کند البته زمینه های حماسه در آن چندان مشهود نیست اما وجود بعضی زمینه ها را در آن نمی توان انکار کرد : خرق عادت، قهرمانی، ملی (امت اسلامی) اماعنصر داستانی آن مشهود نیست . ۳- الف ) موسی= حضرت امام ب) فرعونیان و قبطیان = اسرائیلی ها و صهیونیست ها ۴- چهره ی پیر (حبیب بن مظاهر و جناده ) جوان( حضرت قاسم بن الحسن (ع)- عمروبن جناده) ۵- بیت اول « خار و خاره » جناس بیت ششم تلمیح و… درس دهم ص ۸۷ ۱ – آن ها دارای روحیه ی ایثار ، شجاعت ، مقاومت، صمیمیت ، مهربانی و …هستند. ۲- شجاعت ، آرامش استواری ، مردانگی ، مظلومیت ، اعتماد به نفس ۳- پاتک: ضد حمله برای پس گرفتن خاک و یا ضربه زدن پس از هجوم دشمن. انهدام نیرو: عملیات برای از بین بردن امکانات نظامی و انسانی دشمن .عمل کردن : الف) حمله کردن ب) منفجر شدن ابزار انفجاری. ۴- سر مشق گرفتن نیرو های مقاوم و استوار از یکدیگر. ۵- دو مرغ رها ، دو صف یا کریم ۶- تا رو شنی نگاه جانباز را برتر از آفتاب نشان دهد . ۷- یک سبد اینجا واحد شمارش و به مفهوم انبوهی و فراوانی است. نور و رو شنایی فراوان و بسیار زیاد، نور معنویت ، بصیرت. درس یازدهم ص ۹۶ ۱- زیرا امری خدایی و مظهر پاکی و روشنایی است. ۲- عزت و کمال ، شکوه و نعمت های جوانی ۳- جوانی ، انسان درس دوازدهم ص۱۰۵ ۱- کسب درآمد بیشتر ۲- زاویه دید = سوم شخص (دانای کل) درون مایه= آزمندی و حرص اوج داستان = پایان داستان ۳- الف) ققنوس عطار: در هندوستان است. ققنوس این داستان :در عربستان است. ب) ققنوس عطار: آواز خوان است. ققنوس این داستان: این ویژگی را ندارد. پ) ققنوس عطار: مظهر انسان است. ققنوس این داستان: مظهر هویت ملت هاست. ت)ققنوس عطار: دست نیافتنی است. ققنوس این داستان: دست یافتنی است. اما هردو ققنوس ویژگی های مشترکی دارند از جمله: هردو مرگ یکسان دارند و هردو موجودی یگانه و تنها هستند. دیگر اینکه هردو موجودی افسانه هستند. ۴- خدا به انسان می گوید :/ شفایت می دهم /از این رو که آسیبت می رسانم / دوستت دارم/ از این رو که مکافاتت می کنم. ۵- آنهایی که حقیقت را نادیده می گیرند و قصد دارند آن را پنهان کنند. درس سیزدهم ص ۱۱۲ ۱- رامین ۲- امید رسیدن به محبوب ، زندگی بخش است. ۳- زیرا در این شعر از مفاهیمی چون : احساسات و عواطف ، عشق، وفا، امیدو… سخن به میان آمده است. ۴- راز محرمانه و نهانی عاشق. ۵- به دلیل صفا و صداقت در پیام رسانی. ۶- با بیت اول شعر خاقانی. با این توضیحات : الف) در بیت حافظ«صبا» به هدهد تشبیه شده است ودر بیت خاقانی این مورد نیست.ب) در بیت حافظ«سبا» استعاره از جایگاه معشوق است.و در بیت خاقانی«آفتاب وفا» استعاره از خود معشوق است.پ) در بیت حافظ ابتدا خبر و سپس تآکید آمده ولی در بیت خاقانی ابتدا تآکید و سپس خبر آمده است . ت) در بیت حافظ آرایه های :تشبیه، استعاره ، تلمیح و تشخیص وجود دارد. و در بیت خاقانی تشبیه و استعاره وجود دارد. و دیگر اینکه در هر دو بیت مقصد مقدس است و پیام اهمیت دارد . و از نظر اصالت مضمون این موضوع ابتدا در شعر خاقانی مطرح شده و سپس حافظ آن را به شکلی دیگر بیان کرده است. درس چهاردهم ص۱۱۶ ۱- شناخت پروانه ی اول و دوم ؛ زیرا معرفت اولی در مرحله ی علم الیقین و دومی در مرحله ی عین الیقین قرار داشت در حالی که سومی به مرحله ی حق الیقین رسید و حقیقت حال محبوب را درک کرد. ۲- آتش شمع. ۳- از تمام داستان مفهوم دو بیت سعدی را در می یابیم و آن این است که: تا خود را فراموش نکنی به حق نمی رسی. ۴- بیت اول: هین سخن تازه بگو تا دو جهان… ۵- خمش ایهام دارد : ۱- خاموش – ساکت ۲- تخلص مولوی ۶- هیچ موفقیتی بدون لطف و نظر خدا حاصل نمی شود. درس پانزدهم ۱۲۵ ۱- کبوتر طوقدار : پیام نویسنده این است که اتحاد یکدلی و تعاون باعث موفقیت می شود.از ماست که بر ماست: : پیام شاعر این است که عامل همه ی تباهی ها ، تکبر و غرور است و هرچه نصیب ما می شود حاصل و نتیجه ی اعمال ماست. ۲- کبوتران اضطرابی می کردند و هر یک خود را می کوشید. ( می کوشید = می کوشیدند ) ۳- آنچه که لازمه ی رهبری و بزرگی است باید انجام دهم . ۴- چون لازمه ی رهبری و بزرگی این است که رهبر در مواقع خطر ابتدا به فکر دیگران باشد. درس شانزدهم ص ۱۳۲ ۱- عقل موجودی استدلالی و منطقی است و همیشه در پی یافتن مجهولات و نادانسته هاست به همین دلیل تکرار را نمی پسندداما احساس در پی تجدید خاطره ها و مرور گذشته هاست به همین خاطر احساس، تکرار را دوست دارد.(این سؤال یاد آور این بیت حافظ است: یک قصه بیش نیست غم عشق و این عجب کز هر زبان که می شنوی نا مکرر است) ۲- نوروز و طبیعت ۳- نیاز به باز شناخت طبیعت به علت پیچیدگی تمدن مصنوعی/ نوروز نیاز ضروری جامعه و خوراک حیاتی یک ملت است/ نوروز تجدید تاریخ و باز گشت به اصل است / نوروز فصل شکفتگی روح و جان است / نوروز با اعتقادات دینی ما پیوند دارد . ۴- صفحه ی ۱۳۰ چهار سطر آخر ۵- بیت دوم = عرصه و عرضه جناس / بیت چهارم واج آرایی و… ۶- تقلید کور کورانه ، خودباختگی و تهاجم فرهنگی درس هفدهم ص۱۳۹ ۱- کل ارض کربلاء و کل یوم عاشورا و کل شهر محرم « امام صادق» ۲- مبارزه ی دایمی بین حق و باطل ۳- تلمیح / روح و نوح جناس / روح ایهام دارد ۱- جان ۲- جبرئیل / طوفان و نوح مراعات نظیر ۴- پریدن پلک چشم « آمدن مهمان و وقوع یک اتفاق و رویداد » ۵- مصراع دوم بیت چهارم ومصراع اول بیت هفتم درهردو بیت پایان همه چیز راامام زمان معرفی می کند. ۶- مرجع هردو امام زمان است. ۷- متناقض نما «پارادکس » آرامش طوفانی ۸- قالب سپید ۱- بی وزن است ۲- قافیه ندارد ۳- کوتاه و بلندی مصراع ها درس هجدهم ص ۱۴۹( این درس در دو سال اخیر فقط برای مطالعه ی دانش آموزان می باشد ) درس نوزدهم ص ۱۵۴ ۱- وسعت وجودی امام / غمخوارگی / بیدارگری / مورد علاقه ی مردم است ۲- کلام امام منبعث از آیه های روشن قرآن است و تازگی و طراوت کلامش همیشگی است. ۳- خود اتهامی« محاکمه ی درونی » شاعر غفلت هاو کوتاهی های خود را یک یک… ۴- بشکن دل بی نوای مارا ای عشق این ساز شکسته اش خوش آهنگ تر است ۵- زیرا خداوند دل های شکسته را دوست دارد . اشاره به حدیث:«همانا خداوند نزد دلهای شکسته است » ۶- رباعی تقدیمی آرایه ی جناس بین هزار/ هزار درس بیستم ص ۱۶۴( این درس در دو سال اخیر فقط برای مطالعه ی دانش آموزان می باشد ) درس بیست و یکم ص ۱۷۱ ۱- بهره از شیوه ی توصیف و داستان نویسی به شکل رمان ۲- اعتقادو باورقلبی نویسنده به پیامبرودین اسلام و قدرت قلم نویسنده واین که مکه همه ی عظمت خودرامدیون پیامبر است. ۳- قدیم : سیره ی ابن هشام / جدید : سیرت رسول الله از دکتر عباس زریاب خویی ۴- دو بیت اول: پیامبر اسلام سواد خواندن ونوشتن نداشت به اراده ی خداوند از همه ی علوم سرشار گردید.بیت سوم: با مفهوم پیامبر اسلام با قلب و درون پاک با خدا ارتباط داشت نه از طریق قراردادهای مرسوم زندگی… صفحه ی ۱۶۷ بند دوم صدایی از عالم بالا… درس بیست و دوم ص۱۷۸ ۱- بی اعتباری و بی اهمی۲تی او ۲- ص ۱۷۶ بند چهارم دلم از ترقی عدلیه… ۳- ماجرای مسافرت امیر سامانی و بازگشتش تحت تآثیر شعر رودکی ۴- صفحه ی ۱۷۲دو سطر آخر / رفتم تا قاضی شوم و درخت بیداد را از بیخ و بن بر اندازم. / از ترقی عدلیه… درس بست و سوم ص ۱۸۵ ۱- پا و فرق تضاد/ پای بر فرق و فرقدان بینی کنایه از ارزش و مقام بسیار بالا یافتن/ بیت اغرق نیز دارد ۲- جان گداختن به آتش عشق ۳- صفحه ی ۱۸۲ سه بیت آخر ۴- برای درک حقایق الهی نیازی به ابزار مادی نیست چون حقایق مانند آفتاب روشن است ولی درک ما اندک وناقص است. ۵- بیت نوزدهم درس ۶- صفحه ی ۱۸۲ دو بیت آخر / صفحه ی ۱۸۳پنج بیت آخر درس بیست و چهارم ص ۱۸۹ ۱- بیت پانزدهم / ۲- بیت پانزدهم ۳- … ۴- کرم و بخشش کردن بر بندگان ۵- به حضرت موسی هم وحی رسید و هم حقایق عالم را دید ( به بینش و یقین بالایی دست یافت) ۶- بیت آخر . هیچ آدابی و ترتیبی… درس بیست و پنجم ص ۱۹۳ ۱- دل عصاره ی روح آمیخته با عشق است . ۲- بار نیافتن در دل انسان ۳- دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند

اسفندیار-آشیل_بالدرو....

بشر از آغاز پيدايش همواره آرزوي بي‌مرگي و زندگي جاويد داشته است. اهميت موضوع به حدي است كه كهن‌ترين اثر ادبي برجاي مانده نيز، حاوي اين معني است، و آن حماسه گيلگمش است.
جوهر حماسه گيلگمش عبارت است از چاره‌ناپذيري مرگ، يعني انتهايي كه در سرنوشت همه آدميان وجود دارد. و حتي كسي چون او كه تواناترين و نامورترين فرد زمان خود است، نمي‌تواند از آن برهد.
مفهوم ديگر رويين تن آن است كه يكي بتواند برتر از ديگران قرار گيرد. آدميان تا زماني كه بتوانند همديگر را زخم بزنند و از پاي درآورند، با هم برابرند. اگر در ميان آنان كسي پيدا شود كه ضربه هلاك بر او كارگر نيفتد، از همه آنها برتر مي‌شود و واجد صفت قهرمان بي‌همتا مي‌شود كه تجسم آن، يكي از نيازهاي رواني بشر بوده است.
در ادبيات جهان اين خصيصه به چند قهرمان نسبت داده شده كه براي روشن‌تر شدن موضوع، به سه تن از آنها اشاره مي‌كنيم تا به اسفنديار برسيم:
نخست: «آخيلوس» يوناني كه از همه قديم‌تر و نامورتر است. به روايت اساطير، آخيلوس به دست مادرش (كه جزو ايزدان بود) در آب رودخانه استيكس غوطه‌ور و رويين تن شد. تنها يك نقطه از تنش گزندپذير ماند، و آن پاشنه پايش بود كه چون مادر او را بدان گرفته و در آب، غوطه‌ داده بود؛ آب به محل تماس انگشتش راه نيافته بود.
گذشته از اين آخيلوس جوشن نفوذ‌ناپذيري داشت كه ساخته دست و ولكن، پروردگار آتش و فلزها بود. اين ذره را نيز مادرش به او هديه كرده بود. آخيلوس چنان‌كه مي‌دانيم بزرگ‌ترين پهلوان جنگ تروا است و زندگي كوتاه و افتخارآميزش سرانجام براثر تيري كه از دست پاريس برپاشنه پايش (كه نقطه آسيب‌پذيرفتني اوست) مي‌خورد، به سر مي‌رسد.
دوم: «زيگفريد» قهرمان حماسه نيبلونگن است. نحوه رويين تني آن است كه اژدهاي سهمگين را مي‌كشد و تن خود را در خونش غوطه‌ور مي‌كند. پوست بدنش در تمامي با اين خون چنان سخت مي‌شود كه ديگر هيچ سلاحي بر آن كارگر نيست. او نيز تنها يك نقطه از تنش گزند‌پذير مي‌ماند و آن موضعي است ميان دو شانه‌اش، كه هنگام شست‌وشوي خون، برگي از درخت زيزفون افتاده و آن را پوشانده بود. سرانجام هم بر اثر ضربه‌اي بر همين نقطه هلاك مي‌شود.
سوم: «بالدر» كه در اساطير اسكانديناوي پروردگار روشنايي است و سرگذشتش در افسانه‌هاي كهن ايسلندي به نام ادا آمده است. او پسر اودين (odin) خداي خدايان اسكانديناوي است. جواني كه در ميان جاودانيان از او مهربان‌تر، محبوب‌تر و فرزانه‌تر كسي نيست. شبي خوابي مي‌بيند كه گواهي مرگ نزديك او را در خود دارد. پس از اين خواب، همه ايزدان انجمن مي‌كنند تا براي در امان نگه داشتن او از مرگ چاره‌اي بينديشند. سرانجام بانو خداي فريگا (frigga) دست‌اندركار مي‌شود و از آتش، آب و همه فلزات، سنگها، خاك، درختان، بيماريها، زهرها، پرندگان، خزندگان و چرندگان پيمان مي‌ستاند كه به او آسيب نرسانند. پس از اين پيمان بالدر گزند‌ناپذير و رويين‌تن مي‌شود و چون چنين است، خدايان او را وسيله سرگرمي خود قرار مي‌دهند. بدين معني كه گاهگاه او را در ميانشان مي‌گيرند و بعضيها به سويش تير مي‌افكنند، برخي سنگ و يا ضربه‌هاي ديگر، بي‌آنكه كمترين آسيبي به او برسد. تنها در اين ميان يك تن به نام لوكي (loki) كه ايزد بدكاره‌اي است، از رويين‌تني بالدر ناخشنود است. او روزي در هيئت پير زني به نزد فريگا مي‌رود و از او مي‌پرسد كه مصونيت بالدر را محترم مي‌شمارد؟ بانو خداي جواب مي‌دهد: «آري فقط يك گياه است به نام دبق كه در شرق وال هالا مي‌رويد. اين نهال كه خيلي جوان بود، نيازي به سوگند دادنش نديدم.»
لوكي پس از شنيدن اين حرف مي‌رود و شاخه‌اي از دبق را مي‌بُرد و به جمع ايزدان مي‌پيوندد آن‌گاه به هاتر (hather) كه ايزدي نابيناست و خارج از حلقه ايزدان ايستاده، نزديك مي‌شود و مي‌پرسد: «تو چرا در سرگرمي خدايان شركت نمي‌كني و چيزي به سوي بالدر نمي‌افكني؟» او جواب مي‌دهد: «اولا براي آنكه چشمم نمي‌بيند و ثانيا براي آنكه چيزي در دست ندارم.»
لوكي مي‌گويد: «تو هم همرنگ جماعت شو. من الان دست تو را به جانب او راهنمايي مي‌كنم. اين شاخه را بگير و رها كن.»
اين را مي‌گويد و شاخه دبق را در دستش مي‌نهد و او آن را در همان جهتي كه لوكي براي او هدف‌گيري كرده است، مي‌افكند. شاخه بر تن بالدر فرود مي‌آيد، آن را مي‌شكافد و او را از پاي درمي‌آورد.
در اين سه تن، چند وجه مشترك مي‌بينم. 1. هر سه از برازندگي و برجستگي خاص برخوردارند. با اين قياس، كساني از موهبت رويين‌تني نصيب مي‌برند كه واجد صفات خوب صوري و معنوي باشند.
2. هر سه جوان‌اند و برعكس آنچه انتظار مي‌رود، عمري كوتاه دارند.
3. دو تن از سه نفر، از فر يزداني بهره‌ور هستند و با عالم بالا ارتباط دارند. تنها زيگفريد از اين اصل، مستثني است. او نيز همه چيزدان است و نيرويي سحرآميز دارد. او را زرهي نفوذناپذير است (مانند زره آخيلوس). جامه ديگري هم دارد كه چون بپوشد از چشمها ناپديد مي‌ماند و زورش دوازده برابر مي‌شود.
4. دو تن از سه تن، نقطه معيني از تنشان زخم‌پذير است، فقط بالدر مرگش بسته به ضربت شاخه درخت خاصي است. اسفنديار شاهنامه نيز در اين خصايص با آنها مشترك است: برازندگي، جوانمرگي، برخورداري از فريزداني، گزندپذير بودن از گياه خاصي كه در اين مورد آخر، به‌خصوص او را با بالدر همانند مي‌كند.

اسفندیار چگونه رویین تن شد؟ در زراتشت نامه که روایت خود را از مأخذ کهن تری گرفته است چنین آمده است که زرتشت پیامبر چهار ماده ی متبرک به چهار تن داد تا هریک را از موهبت خاصی برخوردارکند:

-   شراب به گشتاسب که چشمانش را به روی جهان دیگر و مینو می گشود.

-   بوی گل به جاماسب که او را از دانایی و روشن بینی بهره مند می داشت.

-   انار به اسفندیار که او را رویین تن می کرد.

-  جامی شیر به پشوتن که او را زندگی جاوید می بخشید.

موله ایران شناس فقید لهستانی- فرانسوی معتقد است این مواد مبین طبقات چهارگانه ی اجتماعی در ایران است. شراب نماینده ی مقام سلطنت، بوی نماینده ی روحانیت، انار نماینده ی جنگاوری و شیر نماینده ی پیشه ی چهارم یهنی کشاورزی و دامداری.انار میوه ای که اسفندیار به وسیله ی آن رویین تن شد از زمان های کهن میوه ی مقدس شناخته می شده و یکی از مظاهر فراوانی و باروری بوده است. اما طلسم رویین تنی اسفندیار به دست سیمرغ شکسته می شود. در شاهنامه سیمرغ فرمانرواست ، سخنگوی ، همه چیز دان و چاره گر. مرغ پاسدار رستم و خانواده ی زال است. اوست که زال را در شیرخوارگی می پرورد و رستم را که به  علت سترگی خود از شکم مادر بیرون نمی آید به دنیا می آورد. برای فراخواندن سیمرغ تشریفاتی از سوی زال صورت می گیرد از جمله سوزاندن بخور و سوزاندن پر او . سیمرغ بر اثر بوی بخور و بوی پر خویش فرا می رسید از زال می پرسد که چه نیازی این گونه به دود یافته است؟ و او ماجرای رستم و اسفندیار را با او در میان می نهد.سیمرغ پس از آن که پهلوان و اسبش را از نو تندرست می کند رستم را برای چاره جویی به نزدیک دریا می برد و از آن جا به گوشه ای از خشکی راهنمایی می کند که از بادش بوی مشک می آید آن گاه بوته ی گز مقدّر را به او می نمایاند. سیمرغ برای جنگ نهایی با سفندیار یک سلسله دستورهای دقیق به رستم می دهد: چوب گز را به آتش راست کن، پیکان بر آن بنشان، پیکانش را در آب رز بپروران و چون با او روبرو شدی نخست لابه کن و چون نپذیرفت دو دستت را محاذی چشم او گیر و چنان چون بود مردم گزپرست، رها کن.

بدانست رستم که لابه به کار /  نیاید همی پیش اسفندیار

کمان را بزه کرد وآن تیر گز / که پیکانش را داده بُد آب رز

همی راند تیر گز اندر کمان   / سر خویش کرده سوی آسمان....

بزد تیر بر چشم اسفندیار  / سیه شد جهان پیش آن نامدار

خم آورد بالای سرو سهی  / ازو دور شد دانش و فرّهی

نگون شد سر شاه یزدان پرست / بیفتاد چاچی کمانش زدست

گرفته بُش و یال اسب سیاه  / زخون لعل شد خاک آوردگاه ...

منابع:اسلامی ندوشن-داستان داستان ها

http://www.iricap.com/magentry

شرح ادبیات اول

شدر س اول ابتر : بی دنباله ، ناقص / از دیرباز : از قدیم ،از مدتی پیش از این/ بخشایندگی:چشم پوشی از گناه ، عفو،ترحم / سر بر آستان کسی نهادن :نیاز خود را از کسی خواستن (کنایه) / بهترین سرآغاز :بهترین شروع یا مقدمه ؛برگرفته از لیلی و مجنون نظامی: ای نام تو بهترین سرآغاز – بی نام تو نامه کی کنم باز  / فصل:اینجا یعنی بخشی از کتاب ،معمولا کوچک تر از باب / خداوند جان و خرد: آفریننده ی جان و عقل ، برگرفته از بیت سرآغاز شاهنامه ی فردوسی : به نام خداوند جان و خرد – کزین برتر اندیشه برنگذرد / در هیچ گنجی از حکمت و معرفت گشوده نمی شود :هیچ کتابی آغاز نمی شود؛ گنج حکمت استعاره از کتاب ؛اشاره به بیت سرآغاز مخزن الاسرار نظامی : بسم الله الرحمن الرحیم – هست کلید در گنج حکیم / نعت :ستایش،وصف کردن کسی یا چیزی به خاطر خوبی هایی که دارد / منقبت : هنر و کار نیک ،مدح و ستایش پیامبر و اهل بیت / شیوا : خوب ،نیکو،فصیح ،بلیغ/ ستایش خدا و پیغمبر حمد و ستایش مخصوص خداوند آفریننده ی جهان است .[1] کسی که ستارگان درخشان به نور روشنی و پاکی او می تابند و آسمان گردنده به اراده و حکم او پایدار است .[2] خالقی که فقط پرستش او شایسته است . بخشنده ای که خواهش جز از او گوارا نیست .[3] به وجود آورنده از نیستی،میراننده پس از زندگی[4] ،عزیز کننده ی بندگان از ذلت و پستی ،ذلیل کننده ی متکبران پس از سروری[5] ،پادشاهی فقط برازنده ی اوست ،خدایی فقط شایسته ی اوست .[6] بزرگی و بالاتری از آستان او جست و جو کن و بس .[7] هر کس که از سر نادانی او را انتخاب نکرد ،آسیب و زیان انتخابش ناگزیر به خودش رسید .[8] وجود هرچه نشان هستی دارد(همه ی موجودات) به واسطه ی اوست [9].  بیت: بلندی و پستی جهان از توست – نمی دانم چیستی ،هرچیز که هستی می دانم که  هستی[10] (یا همه ی هستی تویی) سلام بر پیامبر آخر ،پیش آهنگ پیامبران گذشته، حل کننده ی همه ی مشکل ها،آموزش دهنده ی همه ی پندها [11]، نشان دهنده ی راه به گمراهان ،آگاه کننده ی مردم به نیک و بد ،نام او در همه ی زبان ها ستایش شده و گوش شنوندگان پند سخن او را شنیده و درک کرده[12] ،نیز سلام بر اصحاب برگزیده و خاندان نیک او باد[13] تا زمانی که باد و آب و آتش و خاک در آفرینش به کار می رود و گل بر شاخه هم نشین خار است . [14] با تو یاد هیچ کس نبود روا [15] 1.     ای خدا که بخشش تو برآورنده ی نیاز ماست / با وجود تو، یاد کردن از هیچ کس دیگر شایسته نیست[16] 2.     قطره ی  دانشی را که از نزد خودت به ما بخشیدی /به دریاهای علم خود وصل کن[17] 3.     قطره ای از دانش در جان من است / آن را از هوا و غبار بدن رها کن [18] 4.     ای خدا دام و دانه های زیادی بر سر راه است / و ما مانند پرندگان طمعکار گرسنه ای هستیم[19] 5.     اگر در هر قدم دام های بسیار باشد / وقتی تو با ما هستی غمی نیست 6.     از خدا می خواهیم ما را به رعایت ادب موفق کند / چرا که بی ادب از لطف خدا بی بهره می ماند [20] 7.     بی ادب نه تنها خود را به رنج می اندازد / بلکه آتش به همه ی جهان می زند[21] ادبیات چیست؟ در : مروارید / درهایی از دریای ادب : استعاره از نظم و نثر/ دریای ادب : تشبیه ادبیات به دریا شعر : مانند فریاد رعد غران که در کوه بپیچد / جهان از آواز عاشقانه ی ما پر شده است[22] آواز دلنشین نی به خاطر نفس گرمی است که در آن روان می شود / گرمی و تأثیر شعر ما نیز به خاطر سوز برخاسته از دل ماست[23]     درآمدی بر انواع  ادبی  اساس تقسیم بندی آثار ادبی در میان گذشتگان بر صورت و شکل ظاهری  بود. گذشتگان ، شعر را بر اساس شکل به این انواع  تقسیم می کردند :رباعی ، دوبیتی ،مثنوی ،قطعه و... اما قصیده و غزل  را بر اساس محتوا از هم جدا می کردند . نثر را نیز بر اساس شکل به این انواع تقسیم می کردند : 1-    نثر ساده :نثری که سجع و آرایه های لفظی یا اصطلاحات دشوار ندارد. مثال: قابوس نامه 2-     نثر مسجع و فنی: نثری که در آن سجع و آرایه ها به صورت معتدل به کار می رود . مثال: کلیله و دمنه 3-     نثر مصنوع و متکلف :نثری که سجع و آرایه ها به صورت افراطی در آن به کار می رود. مثال: جهانگشای جوینی سجع : به یکسان بودن ِ  1- حرف های پایانی 2- وزن 3- هم حرف های پایانی و هم وزن ِ دو واژه در نثر سجع گفته می شود. به نوع اول مطرف به  نوع دوم متوازن به نوع سوم متوازی می گویند . مثال : مراد از نزول قرآن تحصیل سیرت خوب است نه ترتیل سورت مکتوب تقسیم بندی آثار ادبی در ادبیات جهان بر اساس اندیشه و محتوا ست انواع ادبی در ادبیات جهان عبارت اند از : 1- حماسی 2- غنایی 3- نمایشی 4- تعلیمی ادبیات حماسی: معنای لغوی حماسه : دلاوری ،شجاعت معنای اصطلاحی حماسه: روایتی است داستانی از تاریخ تخیلی یک ملت که با قهرمانی ها و اعمال و حوادث خارق العاده در می آمیزد. ویژگی های حماسه : 1- شکل داستانی (زمینه داستانی )2-  وجود انسان های آرمانی و برتر(زمینه قهرمانی ) 3- رویدادهای غیرطبیعی و خلاف عادت(زمینه ی خرق عادت )  4- تاریخ تخیلی یک ملت (زمینه ملی) ویژگی اصلی حماسه : تخیلی بودن و شکل داستانی رویدادها غیر طبیعی در حماسه بیانگرچیست؟نشانگرآرمان ها و آرزوهای بزرگ یک ملت در زمینه های مذهبی ،اخلاقی ونظام  اجتماعی و بیانگر عقاید کلی آن ملت در باره مسائلی مانند آفرینش ،زندگی ،مرگ و ...است نمونه اعلای حماسه در ادب فارسی : شاهنمامه فردوسی آغاز نظم شاهنامه : 370 ه. ق مدت نظم شاهنامه از زبان فردوسی: بسی رنج بردم در این سال سی – عجم زنده کردم بدین پارسی بخش های شاهنامه : 1- اساطیری 2- حماسی 3- تاریخی رزم   رستم و سهراب 1 1.     حالا به ]داستان [جنگ سهراب و رستم گوش كن / ديگر ]داستان ها[ را شنيده اي اين را هم گوش كن نخجیر : شکار / نخجیرگاه :شکارگاه / توران :در شاهنامه نام کشوری است که با ایران همیشه در جنگ است ./ روی نهاد : به سویی روی نهادن یعنی به سمت چیزی رفتن ،متوجه سویی شدن /رخش : نام اسب رستم / سمنگان : شهری در تورا . امروز در افغانستان است / تهمینه : مادر سهراب 2.     ]مهره را [به او داد و به او گفت كه اين را نگه دار / اگر روزگار براي تو  دختر بياورد  (اگر دختر قسمت تو شد ) 3.     ]مهره را  [بگير و بر گيسوي اوبدوز / با طالع خوب  و فال روشني بخش  (با فرخندگي و مباركي ) ·        به گيسوي او بر : بر گيسوي او ؛در قدیم گاهی علاوه بر پیش ، پس از  متمم هم حرف اضافه می آمد : حرف اضافه مضاعف/نیک اختر : اختر نیک ،ستاره ی خوب، / فال :اینجا یعنی بخت ،طالع ؛ طالع بینی،علمی قدیمی که به وسیله ی آن  از وضع ستارگان در آسمان یا گشودن کتاب و ...سرنوشت افراد را پیش بینی می کردند / گیتی فروز : روشن کننده ی جهان 4.     و اگر چنانچه از ستاره ]ها[ پسر بيايد(پسر قسمتت شود) / نشان پدر را به بازوي او ببند 5.     وقتي نه ماه بر دختر شاه گذشت / پسري مانند ماه درخشان  برايش آمد.(صاحب پسري مانند ماه درخشان شد) ·        در مصراع دوم تشبیه به کار رفته است .مشبه : پور   - مشبه به:ماه 6.     وقتي خندان شد  و چهره را شاداب كرد / نام او را  تهمينه ،سهراب گذاشت چهره شاداب كرد : چهره شاداب نشان داد/ ورا : او را = وي را/ ورا نام : نام او / 7.     ] پسر  [ وقتي يك ماهه شد مانند يك ساله بود / سينه اش مانند سينه ي رستم پسر زال بود ·        این که یک ماهه مثل یک ساله باشد غیر طبیعی یعنی خارق عادت(خارق العاده) است ،جواب خودآزمایی 1 8.     وقتي ده ساله شد در آن ديار كسي نبود / كه بتواند با وي زور آزمايي كند 9.     این که کسی حریف ده ساله نباشد غیر طبیعی یعنی خارق عادت(خارق العاده)  است ،جواب خودآزمایی 1 10.                        تو پسر پهلوان فيل پيكر رستم هستي / از ]نسل [دستان پسر سام و از ]نسل [نريمان هستي پور : پسر / گو : پهلوان / پیلتن : دارای تن پیل ،تشبیه / دستان (زال) ،سام و نیرم اجداد رستم اند. بعضی آن را صفت رستم دانسته اند. 11.                        آفريننده ي جهان از زمانی که جهان را آفريد / سوار ي مانند رستم  ] تاکنون  [پيدا نشد از تخت برداشتن و از تخت به زیر کشیدن  : از پادشاهی برکنار کردن / کاووس : شاه افسانه ای ایران / افراسیاب : شاه افسانه ای توران  . 12.                        وقتي رستم پدر باشد و من پسر ]باشم[  / لازم نيست در جهان كسي ]جزما [پادشاه باشد 13.                        فرمانده (افراسياب) به دلاوران لشكر گفت / كه اين راز بايد پنهان بماند 14.                        پسر نبايد پدر را بشناسد / زيرا به مهر پدر دل مي بندد (محبت پدر در دلش نفوذ مي كند) 15.                        شايد  آن پهلوان دلاور سالخورده / به دست اين مرد دلير  كشته شود 16.                        پس از آن براي سهراب چاره اي كنيد / يك شب در خواب او را بكشيد هماورد :هم +آورد(جنگ)، حریف ،هم نبرد/ بی درنگ : بی توقف ،بی مکث ،بلافاصله/ فراخواند: احضار کرد / برآشفت: عصبانی شد ،خشمگین شد/ گیو : از پهلوانان شاهنامه 17.                        ]رستم را [دستگير كن و ببر زنده به دار بكش / و از او  ديگر با من سخن نگو منصرف: پشیمان / گران(سپاه گران) : انبوه ، بسیار ،پرشمار /کار پیش نبردن : کار را روبراه کردن ،پیشرفت کردن ،اینجا یعنی پیروز شدن 18.                        اين گرزو شمشير جنگ را از دست رها كن / جنگ و بيداد را بر زمين بزن (از تصميم جنگ منصرف شو) 19.                        دل من به تو مهر مي آورد (نسبت به تو احساس محبت مي كنم )/] جنگيدن با تو [ عرق شرم بر چهره ام مي آورد 20.                        ديشب سخن از كشتي گرفتن بود / فريب تو را نمي خورم در اين باره نكوش 21.                        بجنگيم پايان كار آن است / كه فرمان وتقدير نگهبان جهان (خداوند) است. رزم رستم و سهراب2 1.     با كشتي گرفتن  به جنگ پرداختند  / خون و عرق را از تن ريختند (=خون و عرق از تنشان مي ريخت ) 2.     سهراب مانند فيل مست دست  دراز كرد / او(= رستم) را از جا بلند كرد و بر زمين پست افكند ·        بزد دست : دست دراز كرد ،اقدام كرد/از جا برآوردش: ازجا او را بلند كرد / بنهاد پست : به زمين افكند 3.     خنجري آبدار و درخشان را بيرون آورد / مي خواست سرش را از تن جدا كند ·        آبگون : آبدار ،درخشان / بركشيد: بيرون آورد / همي خواست بريد :مي خواست ببرد 4.     رستم به سهراب گفت اي پهلوان شيرشكار / كمندانداز و دلاور و شمشيرزن 5.     روش ما متفاوت است / رسم دين ما غير از اين است ·        دگرگونه تر : متفاوت / آيين : روش ،رسم ،شيوه / آرايش : ترتيب ،رسم ،نهاد 6.     كسي كه با كشتي گرفتن جنگ كند / سر بزرگي را به زير گرد بياورد (بزرگي را بر زمين زند و شكست دهد) ·        كاو : كه او / نبرد آورد : بجنگد / مهتر : بزرگ /سر ِ... زير ِگرد آورد: شكست دهد ،به خاك افكند 7.     بار اول كه پشتش را به زمين برساند / سرش را نمي برد اگرچه به انتقام باشد 8.     دلاور جوان به سخن پيرمرد سر داد(=سخن پيرمرد  را پذيرفت) /  و اين سخن  برايش دل پذير بود ·        سر داد : پذیرفت ؛اما معنی دیگری را نیز می رساند:جان داد 9.     [سهراب] دست از او رها كرد (= دست از او برداشت)و به دشت آمد / مانند شيري كه از مقابل آهو عبور كرد ·        در مصراع دوم تشبیه به کار رفته است . 10.                        شكار مي كرد و يادش نبود  / از آن كس كه با او جنگ آزمايي كرد 11.                        وقتي رستم از دست او رها شد / مانند يك شمشير فولادي شد ·        در مصراع دوم تشبیه به کار رفته است . مشبه : رستم ؛مشبه به : تیغ فولاد 12.                        آهسته به سوي آب روان رفت / هم چنان كه مرده  جان بيابد ·        در مصراع دوم تشبیه به کار رفته است . 13.                        آب خورد و رو و سر و تن را شست / به نزد خداي آفريننده ي جهان رفت 14.                        پيروزي و قدرت مي خواست / از قسمت خورشيد وماه آگاه نبود  15.                        و ازكنار  آن آب وقتي به نبردگاه رفت / دلش پرترس و چهره اش زرد بود (=هراسناك بود) ·        شد : در قدیم به معنای رفت به کار می رفت . امروزه در بعضی لهجه ها به معنای رفت است ./ جای نبرد:نبردگاه /اندیشه : در گذشته به معنای ترس هم به کار می رفت / روی زرد : زردرو ،اینجا کنایه از ترسان و هراسناک 16.                        وقتي سهراب شير افكن او را ديد / از باد جواني دلش شكفت(= از غرور جواني به هيجان آمد ) ·        اوژن : از فعل کهن اوژنیدن به معنی افکندن و انداختن / باد : غرور ،کبر خودبینی . در مازندران به همین معنا به کار می رود . 17.                        اين گونه گفت كه اي رها شده از چنگال شير / و اي كه از ضربه ي شير دلاور كنار مانده اي ·        شیر : استعاره از سهراب / زخم : ضربه ،امروزه به معنای جراحت است 18.                        [سهراب]غمگين شد رستم دست دراز كرد / تن و گردن پلنگ جنگجو را گرفت 19.                        پشت دلاور جوان خم شد / مرگ آمد؛[سهراب] توانايي نداشت 20.                        [رستم ]مانند شير او را بر زمين زد / فهميد كه او هم در زير نمي ماند ·        بر زمین بر : بر زمین ، در قدیم گاهی علاوه بر پیش ، پس از  متمم هم حرف اضافه می آمد : حرف اضافه مضاعف/ شیر مشبه به است برای رستم 21.                        سريع شمشير تيز را از غلاف در آورد / پهلوي شير آگاه دل را شكافت ·        شیر : استعاره از سهراب 22.                        [سهراب] پيچيد و پس از آن آهي كشيد / انديشه ي خود را از خوب و بد كوتاه كرد(به خوب و بد فكر نكرد) 23.                        به او گفت كه اين بر من از من رسيد / روزگار كليدم را به دست تو داد (تقدير اين بود كه مرگم به دست تو باشد) ·        مصراع اول یادآور ضرب المثل از ماست که بر ماست 24.                        حالا اگر تو در آب ماهي بشوي / ويا مانند شب در تاريكي بروي 25.                        ويا مانند ستاره به آسمان بروي / از روي زمين مهر خود را كامل ببري(از زمين قطع علاقه كني)[24] 26.                        پدر انتقام مرا از تو خواهد خواست / وقتي ببيند كه خاك بالين من  است(وقتي ببيند كشته شده ام ) 27.                        از اين نام آوران جنگ جو / كسي هم به سوي رستم خبر مي برد 28.                        كه سهراب كشته  و به خواري افكنده شده است / در حالي كه تو را مي خواست 29.                        وقتي رستم شنيد سرگشته شد / جهان در پيش چشمش  سياه شد 30.                        پرسيد پس از آن كه به هوش آمد / و با ناله و فرياد به او گفت 31.                        كه حالا از رستم چه نشاني داري / كه نام او از ميان دلیران محو باد 32.                        به او گفت اگر چنانچه رستم تو هستي / بيهوده مرا از روي لج بازي كشتي 33.                        به هر نوعي راه نماي تو بودم / مهرت يك ذره از جا نجنبيد (= احساس محبت نكردي) 34.                        حالا بند جوشن مرا باز كن / اين تن روشن مرا برهنه ببين 35.                        رستم وقتي زره را باز كرد و آن نشان را ديد / لباس را كاملا بر تن خود چاك زد 36.                        اشك مي ريخت و مو را مي كند / سرش پر از خاك و چهره اش پر از اشك بود 37.                        سهراب به او گفت  كه اين كار بدتر است / به اشك چشمان نبايد گريه كرد 38.                        حالا از اين خودكشي چه سود مي بري؟ / اين گونه پيش رفت و اين كار شدني بود (آنچه بايست بشود شد ،اين كار مقدر بود) درس چهارم    ادبيات نمايشي:ادبیّات  نمايشي گونه اي از ادبیّات است كه در قالب نمايش بر روي صحنه مي آيد.    خاستگاه ادبیات نمایشی:  يونان باستان وروم   موضوع اصلي ادبيات نمايشي: پيوند انسان بازندگي وطبيعت   وظيفه ي اساسي ادبيات نمايشي :تحليل روحيات انسان و نحوه ي برخورد او با حوادث زندگي است.   انواع  ادبيات نمايشي در غرب:    1.    تراژدي: تصوير نا کا مي اشخاص بر جسته است .   2.    كمدي: تجسم عيوت ورذيلت هاي اخلاقي است به  گونه اي كه مايه ي خنده باشد .   3.    درام :کوششي است براي نشان دادن شكل عادي زندگي با همه ي تضا د ها وتعارض هاي آن.   درون مايه ومحتواي نمايش نامه ها : ديني ،ملّي،سياسي واجتماعي.   سابقه ي نمايش به شيوه ي امروزي در ايران: به صدسال نمي رسد    سابقه ي نمايش به شيوه ي بومی در ايران : از دیرباز   مهم ترین نمونه هنر ديني و نمايش مذهبي: تعزيه (شبيه خواني )   نمونه های دیگر نمایش در ایران:  نقا لي نمايش روحوضي سياه بازي و...    زمان  رواج تعزيه: از قرن هاي اوّل و دوّم اسلامي    زمان رواج تعزیه با آیین و تشریفات : از زمان آل بويه    زمان آمیختن تعزیه با جلوه هايي از نمايش هاي محلّي و موسيقي :  دوره ي صفويه   علت ضعف هاي زباني در متن تعزیه : معمولا در حين اجرا متن تعزيه دستخوش تغيير تحول مي شد و تغييرات وزني در ان راه مي يافت.   میر علمدار   كمر بر ميان بستن : کنایه از اقدام به کاری کردن ،عزم کاری کردن ، اهتمام نمودن در کاري و عازم شدن در کاري. (ناظم الاطباء). مهيا شدن. آماده گشتن. (فرهنگ فارسي معين). آماده شدن   1.    ای عمو تن ضعیفم فدایت شود /من تحمل  تشنگي را ندارم   2.    ببین که غمگین و دل سوخته ام  / برای قطره ای آب  بی طاقتم[25]   3.    به یتیمی من بیچاره رحم کن  / جز تو من سرپرستی ندارم   4.    ای سکینه، تاب و طاقت را از من گرفتی  / اکنون جز اشک چشم ، آبی سراغ ندارم   5.    ای گل باغ حسین در این بیابان جز اشک دو چشم ،آبی ندارم   [26]   6.    ای فرمانده پرچمدار من، ای بینایی دو چشم من / ای قدرت بازوی من و ای برادر بهتر از جانم   7.    مشکی را بردار و به سوی میدان برو  [27]   8.    ای ابن سعد که سنگدلی شعار توست /  و پرچم ظلم به دست تو استوار شده است [28]   9.    حسین ،آن شاه عالی مرتبه  فرزند بهترین انسانها چنین گفت [29]   10.                       به گمان شما اگرچه این گناهکار / طومارعصیان را سیاه کرده است(شورش کرده) [30]   11.                       کودکان من چه گناهی کرده اند / که باید در کنار آب روان از تشنگی جان بدهند [31]   12.                       روی  سخنم به تو است ای عباس ای دلاور جهان / برو به حسین ،آن امام تشنه لبان بگو[32]   13.                       اگر آب تمام روی جهان  را هم بگیرد / به شما جز نوک نیزه ی برنده چیزی  نمی دهم   14.                       مگر آن که بیعت یزید را قبول کنی /  تا در این میدان به کودکان تو آب دهیم   15.                       خدایا  چه کنم ؟ ازخجالت چه بگویم /  به کنار آب رفتم اما گلویم از تشنگی  خشک است    16.                       خدایا  به برادر چگونه  بگویم  / به آن سرور چه بگویم ؟زبانم لال است .   17.                       عباس ،ای نور چشم من  غم مخور / جان برادر ،چرا چشمت پراشک است   18.                       خدای دو جهان انتقام مرا می گیرد  / تو ای جان از حسین خجالت نکش [33]   19.                       برادر،وقتش شد که هر دو درخون خود غوطه بزنیم  / از این صحرا وبیابان به سوی بهشت بالایی همسفر شویم [34]   20.                       با شمشیر تیز و خون ریز یهود و این گروه کافر  / از ستم دشمنان در خاک و خون بغلتیم و دست و سرمان از تن جدا شود [35]   21.                       ای تو غم خوار برادر  و ای فرمانده شجاع من  / ای که چشم ستارگان مثل تو را ندید   22.                       هنگام قربان شدن دیر شد / نمی توانم صبر کنم شهادت دیر شد   23.                       ای برادر جان، پرچم را مردانه پشت برادر بالا بگیر   24.                       وقتی پرچم بزرگی من برافراخته شود در میدان جنگ مرا همراهی کن   25.                       از خون دشمن دست و شمشیر خود را رنگین کن و پشت برادر بجنگ   26.                       از تو جدا نمی شوم تا جان در بدن دارم / اگر جان را فدای تو کردم خوش به اقبالی که دارم   27.                       وقتی ازمن دور افتادی ، پس به سویم بیا/ ازمیان لشکر بیرون برو و  نزدیک خیمه ها جست وجو یم کن   28.                       وقتی  من از تو جدا شوم ، این پستان را به  شمشیر بزن / این دشت را زیرورو کن  ،شاید مرا پیدا کنی   29.                       وقتی  جست وجو کردی شاید مرا درخاک وخون پیدا کنی / از سر لطف یک لحظه بر بالین من بایست[36]   30.                       بگذار مانند ابر ِدر هنگام بهار گریه کنیم / که روز وداع یاران از سنگ هم  ناله برمی خیزد [37]   31.                       ای فرقه ی آسوده  از آبرو(بی آبرو) /    بر کفر ، نام اسلام نهادید[38]   32.                       شما در عالم ذر شرک یزدان و کینه ی رسول را  قبول کردید[39]   33.                       من ، ای قوم ، فرزند پیغمبرم /     حسین  سرور است و من نوکرم   34.                       یک ذره از کشته شدن ترس ندارم  /    شهادت ارث اجداد من است   35.                       در این میدان جنگ چنان خون بریزم  /     که آفریننده ی جهان  آفرین بگوید   36.                       ای  مظهر شگفتی ها ، ای والی ولی  / ای پدر  تاج دار  من، ای مرتضی علی[40]   37.                       ای ابن سعد ستمگر  امان از دست تو /  قیامت بزرگ بر مردم آشکار شد [41]   38.                       مطلع دو نور عباس و حسین از دو جانب به جنگ با تاریکی راهی شدند [42]   39.                       ای سالار جهان پرهیز کن  / از عباس آن شیر خشمگین پرهیز کن[43]   40.                       به داد لشکر برس که از دست رفت / جهان تاریک شد پرهیز کن   41.                       سپاهیان یک بار دیگر جنگجویانه حمله کنید  / ميان اين دو برادر جدايی بیندازيد   42.                       به رودخانه پا گذاشت اما لب تشنه از آن بیرون آمد / جوانمردی و مردانگی و غیرت را تماشا کن   رایج ترین نوع ادبی در میان ملت ها : افسانه و قصه معنای وسیع تر افسانه و قصه : داستان شرایط مکانی و زمانی در قصه چگونه تصویر می شود ؟ 1- گاه به طور واقعی 2- گاه آمیخته با تخیل مفاهیمی که در قصه ها نمایانده شده است : عشق انسان به انسان ، انسان به خدا ، خدا به انسان ، جنگ ها ، اخلاق ، فضیلت های مشترک ،تجربیات و... چرا ادبیات داستانی هنری ترین نوع ادبیات مردمی نامیده شده است؟ چون مردم شرایط خود را به طور واقعی یا تخیلی در قصه ها تصویر کرده اند. ادبیات داستانی گذشته ی ایران چه ابعادی از زندگی ملت ایران  را نشان می دهد؟ باورها ،معاشرت ها ،مهرورزی ها ،مبارزات و در یک کلام راه و روش زندگی ملت ایران نمونه ای ادبیات داستانی گذشته ی ایران: شاهنامه فردوسی ، سمک عیار ، کلیله و دمنه و هزار و یک شب علاوه بر آثار منظوم و منثور در کدام متون دیگر قطعات داستانی به یادگار مانده است؟ کتاب های تاریخ و تفسیر و تذکره ها قصه برای بزرگان فرهنگ ما وسیله بوده است یا هدف؟ وسیله هدف در قصه چیست؟  هدف متعالی ، راه گشایی ، راه یابی و راه نمایی مولوی برای روشن شدن نسبت قصه و معنی چه چیزی را مثال می زند ؟ نسبت قصه و معنی مثل نسبت پیمانه و دانه است .همان طوری که برای کشاورز  دانه مهم شمرده می شود نه  پیمانه ؛برای عاقلان  رساندن معنی اصل است نه شکل قصه .  نقالی چیست؟ از سرگرمی های مفید گذشتگان که گوینده ای در میان جمع با بیانی جذاب به روایت افسانه ها و داستان ها می پرداخته است . مانند نقالی شاهنامه نویسنده سمک عیار: فرامرز بن خداداد ارجانی سمک عیار در چه قرنی نوشته شد؟ احتمالا ً قرن ششم یا هفتم چه چیزی ثابت می کند سمک عیار داستانی کاملا ً ایرانی است؟ 1- اشاره به آداب و رسوم گوناگون ایرانی 2- وجود نام های ایرانی بسیار سمک در داستان سمک عیار چگونه مردی است؟ مردی است عیار از میان مردم که با وجود کوچکی اندام مایه ی شگفتی بسیار است و مظهر دلیری و شجاعت چرا داستان سمک عیار مردمی است ؟ 1- بیشتر قهرمانان آن از میان عموم مردم برخاسته اند 2- دوستداران و روایت کنندگان این داستان از عموم مردم بوده اند . سمک و قطران سمک پیش خورشید شاه ایستاده بود و تعظیم می کرد و گفت :« ای بزرگوار به فرخندگی بخت تو امشب قطران را دربند می آورم ». این را گفت و به راه افتاد و همچنان می رفت تا از مقدمه ی سپاه گذشت . از  بی راهه می رفت[44] که ناگهان یک نفر را دید که به سمت لشکرگاه آن ها می رفت . وقتی سمک را دید، گودالی بود ، در آن گودال رفت و کمین کرد. سمک پیش خود گفت :« نقشه ای  از پیش برای این کار کشیده شده است .[45] این فرد مانند من [که به لشکرگاه دشمن می روم] به نظر می رسد که به لشکرگاه ما می رود» . خود را به بی خبری زد به این معنی که از او اطلاع ندارم ؛ناگهان خود را بر سر آن مرد انداخت و او را دستگیر کرد و خنجر را بیرون آورد تا او را بکشد . آن فرد گفت : «ای جوانمرد تو کی هستی و من چه کار کرده ام که می خواهی مرا بکشی؟» سمک جوانمرد گفت: ای بی مقدار مرا نمی شناسی ؟ من سمک عیارم . راست بگو که تو کی هستی و از کجا می آیی و به کجا می روی ؟ اگر زنده ماندن را می خواهی آسان است ». آن فرد گفت:«  ای سمک قسم بخور به من امان می دهی و آزاری به من نمی رسانی تا راست را بگویم». سمک قسم خورد که تو را آزار نمی دهم و به جان امان می دهم اگر به من خیانت نکنی و راست را بگویی. آن فرد گفت : «نام من آتشک است .[46] خدمتکار قطران هستم . آمده ام که تو را دست بسته پیش او ببرم» . سمک گفت :« این دشمنی به چه خاطر ایجادشد ؟ تو چه کینه ای از من در دل داری؟» آتشک گفت :« ای سمک جوانمرد و ای پهلوان روزگار . دیروز نزد قطران ایستاده بودم . او را نگران دیدم . گفتم :«ای پهلوان چرا ناراحتی ؟»  حال تو را برای من گفت که چگونه بودی و با او چه کار کردی و او را می خواستی ببری. آن گاه گفت: « ای آتشک تو در شب گردی و جوانمردی مهارت داری ؛ می توانی بروی که سمک را دست بسته پیش من بیاوری ؟» من گفتم : «ای پهلوان درخواستی دارم؛ اگر خواسته ی مرا برآورده کنی ،سمک را دست بسته پیش تومی آورم» . قطران گفت : «خواسته ی تو چیست؟ »من گفتم : ای پهلوان دنیا زنی هست از وابستگان پادشاه چین بزرگ که نام او دلارام است [47]. او را از شاه خواستگاری کن و به عنوان همسر به من ببخش . قطران قول داد که این کار را بکند و دلارام را به عنوان همسر به من بدهد و انگشتری به من داد تا وقتی تو را پیش او ببرم به تعهد خود عمل کند»[48]. سمک عیار گفت: « ای آتشک با من پیمان ببند و قسم بخور که یار من باشی و هرچه بگویم انجام دهی و رازدار من باشی و به خیانت فکر نکنی و خیانت نکنی و از تعهد  به من خارج نشوی تا من دلارام را بدون زحمتی در کنار تو بیاورم و خوب می دانی که از دست من بهتر بر می آید تا از دست قطران ». آتشک شاد شد و به دست و پای سمک افتاد . گفت : «چاکرم تو چه دستور می دهی ؟» قسم خورد  به خداوند آفریننده و به حق نان و نمک مردان و به حق دوستی جوان مردان که آتشک بی وفایی نکند و به خیانت فکر نکند و همان کند که سمک دستور دهد و با دوست سمک دوست و با دشمن او دشمن باشد. سمک او را در آغوش گرفت و گفت :« تو برادر منی »[49] .آن گاه  گفت : «ای برادر دست مرا ببند و بند به گردن بینداز و کشان کشان پیش قطران ببر . وقتی قطران مرا ببیند می گوید گردن او را بزنید [50]. تو بگو ای پهلوان کشتن چنین مردی بجا نیست اجازه بده تا فردا داری در میدان برپا کنیم و او را به دار بکشیم تا نشانه ای باشد و مردم جهان بدانند که ما با سمک چه کار کردیم و با دیگران چه خواهیم کرد. قطران خواهد گفت یک نفر لازم است از او نگهداری کند . تو عهده دار کار من شو و بگو که من توانستم او را بیاورم نگهداری هم می توانم بکنم . از آن جا مرا به خیمه ی خود ببر تا از آن جا چاره کار کنیم طوری که لازم است ». هر دو با هم قرار گذاشتند. آن گاه آتشک دست سمک را به پشت بست و بند به گردن او انداخت و می آورد تا به لشکرگاه رسید . وقتی آتشک را دیدند که بند در گردن یک نفر کرده گفتند گفتند :«این کیست ؟»آتشک با شادی و خوش حالی می گفت سمک است . هرکس این را می شنید می گفت :«عجب دستبرد جانانه ای زده است!» او را پس گردنی می زدند . سمک نگران شد گفت :«ای آتشک اجازه مده که با سیلی مرا بکشند».  آتشک فریاد بر آن ها زد و همه را دور کرد و آمد به خیمه قطران و در برابر او تعظیم کرد در حالی که بند در گردن و دست سمک کرده بود . قطران گفت:« ای آتشک موفق شدی یا شکست خوردی ؟»[51]  آتشک گفت :«به فرخندگی بخت تو موفق شدم و سمک را دست بسته آوردم ». قطران نگاه کرد و سمک را دید گفت:« ای بی مقدار من بهتر تو را دستگیر کردم یا تو . کیست که با حیله وتدبیر دست مرا ببندد ؟[52]زود گردن او را بزنید ». آتشک تعظیم کرد و گفت :«ای پهلوان جای این سخن نیست .[53] فردا در میدان داری برپا می کنیم و او را به دار می کشیم تا دیگران عبرت بگیرند و ما از این کار به شهرت برسیم ». قطران گفت :«خود دانی».  آتشک دست سمک عیار را گرفت و به خیمه ی خود برد و دست او را باز کرد و نشستند. قطران گفت تا به شادی این کار شراب بنوشیم . فورا شراب آوردند . قطران به خوردن شراب مشغول شد و شراب زیاد خورد تا مست شد و خوابید. سمک و آتشک صبر کردند تا قطران خوابید. هر دو برخاستند و به خیمه ی قطران آمدند . قطران را دیدند که بی هوش افتاده است . سمک گفت:« ای آتشک او را چگونه ببریم؟» آتشک گفت:« ای پهلوان خود می دانی من این کار را نمی توانم». سمک فکر کرد و گفت :« ای برادر محملی می توانی به دست آوری ؟» آتشک گفت :«ای پهلوان بر در خیمه ی قطران دو محمل قرار دارد» . سمک از خیمه بیرون آمد و آن دو محمل را دید گفت:« ای آتشک دو قاطر به دست بیاور که تو با اینجا آشنایی تا من کار بردن قطران را مرتب کنم»[54]. آتشک به خیمه رفت که قاطر بیاورد . سمک قطران را در محمل خواباند و هرچه پیداکرد از طلا و نقره همه را در محمل گذاشت که در همان زمان آتشک رسید و دو قاطر آورد و محمل را بر قاطرها گذاشت . سمک گفت «ای آتشک سی غلام را احضار کن همه زره پوش با شمشیرهای برهنه و دورادور محمل را بگیرند و نگهبان قطران باشند تا به لشکرگاه ببریم .اگر غلامان بپرسند که موضوع چیست و چرا باید این کار را کرد؟ بگو پهلوان به من گفت وقتی مست شوم مرا به کنار لشکرگاه ببرید و غلامان از من مراقبت کنند که اگر لشکر دشمن به حمله ی ناگهانی دست بزند من در میان لشکر نباشم». آتشک به خیمه ی غلامان آمد . سی غلام را دستور داد که سلاح [55]بپوشند و شمشیرها را بیرون بیاورند و موضوع را گفت که پهلوان این گونه دستور داد. آن گاه غلامان را آورد و اطراف محمل نگه داشت[56] و غلامان باهم می گفتند این چه حالت است ؟ تا از لشکرگاه بیرون ر فتند. از سمت راست مقدمه سپاه گذشتند . غلامان بی خبر تا نزدیک لشکرگاه خورشیدشاه آمدند. «سیاه گیل» فرمانده مقدمه ی سپاه بود . نگاه کرد . گروهی را دید که می آمدند شمشیرها کشیده و دور محملی را گرفته و یک نفر مهار قاطرها را گرفته . سیاه گیل پیش آن ها آمد؛ نگاه کرد ؛سمک را دید آن مهار گرفته و پرده به روی محمل انداخته و سی غلام دور محمل . وقتی سیاه گیل را دید جلو آمد و تعظیم کرد . گفت:« ای پهلوان قطران است که او را با عزت و احترام [57]کامل در محمل خوابانده ام و سی غلام را نگهبان او کرده تا سمک او رانبرد . حالا شما غلامان را دستگیر کنید». سیاه گیل بر لشکریان فریاد زد که این غلامان را دستگیر کنید . لشکر دور غلامان را گرفتند و آن ها را دستگیر کردند. به سمک گفتند:« این فرد دیگر کیست؟ »گفت:« او برادر من است ». پس هم چنان با محمل می آمدند تا به خیمه گاه رسیدند و روز روشن شده بود و خورشید شاه به تخت نشسته بود . سمک وارد شد و تعظیم کرد . شاه گفت :«ای پهلوان دیشب چگونه بودی؟» گفت:« دیشب به حضور قطران رفتم و قطران را با احترام کامل آوردم طوری که پادشاهان را می آورند در محمل خوابانده و غلامان را نگهبان او کرده ». شاه گفت:« کجاست ؟» سمک بیرون رفت و همان طور قاطر را با محمل به کاخ آورد پیش تخت شاه و پرده محمل را انداخت . قطران مثل فیل بزرگ مستی خوابیده بود. آن گاه حال آوردن قطران را که با آتشک چه کرد و چه کاری برایش پیش آمد همه را تعریف کرد و پهلوانان همه می خندیدند از کار سمک و به وی آفرین می گفتند . سمک وارد شد و دو سبیل قطران را گرفت و کند . قطران از ترس [58]چشم باز کرد . دست به سبیل خود کشید نگاه کرد که چه بود که ناگهان سمک پس گردنی به او زد . طوری که از ضربه ی پس گردنی از جا تکان خورد. چشم خوب باز کرد . چشمش به خورشیدشاه افتاد . متعجب شد . با خود گفت من کجا هستم؟  آن گاه صدا زد و نوکران را احضار کرد . سمک عیار گفت :«ای بی مقدار نوکران تو با عصبانیت رفتند چون تو می خواستی گردن مرا بزنی . من هم از لج[59] این که مرا پس گردنی زدند تو را آوردم تا به جای آن ها از تو انتقام بگیرم[60]». داستان خیر و شر   داستان خیر وشر از کدام کتاب گرفته شده است؟ داستان های دل انگیز ادبیات فارسی اصل داستان خیر وشر از کدام منظومه است؟ منظومه ی هفت پیکر نظامی موضوع اصلی داستان خیر وشر چیست؟ کشاکش همیشگی خوبی و بدی پیام نهایی داستان خیر وشر چیست؟ سرانجام  نیک اندیشی و خوبی ، پیروزی و رستگاری است    آهنگ: قصد،عزم ،نیت  /  توشه: آذوقه ،زاد راه،غذایی که مسافر با خود دارد /  مشك: خیک ،آب دان،ظرف چرمی آب/ به بياباني رسيدند كه ازگرما چون تنورى تافته بود و آهن در آن از تابش خورشيد نرم مي شد: تشبیه بیابان به تنور ، اغراق /دم نمي زد: سخن نمی گفت، حرف نمی زد /  بى تاب : بی طاقت،بی قرار  / ديده اش تار گشت: چشمش سیاه شد / لعل: سنگ قیمتی /  واگذاشت : سپرد / خبث : پلیدی / طینت :سرشت ،مایه / خبث طینت: بد ذاتی ، بدجنسی / باز مى ستانى : پس می گیری    فوراً آن دو گوهر درخشان را از لباسش درآورد / و دربرابر آن سنگدل که باخود آب به همراه داشت نهاد   گفت :من از شدت تشنگی درحال مرگ هستم،کمکم کن / و آتش تشنگی مرا با کمی آب، خاموش کن[61]   جرعه ای از آن آب زلال شیرین را / یا از روی جوانمردی به من ببخش و یا این که آن را به من بفروش   خیر گفت: بلندشو برو و شمشیر و خنجر بیاور / و جرعه ای آب را برای من تشنه بیاور   چشمان مرا که ازشدت تشنگی سرخ شده است بیرون بیاور / و با دادن آبی آتش تشنگی مرا خاموش کن[62]   شر که این شرایط را دید خنجرش را بیرون کشید / و باسرعت مثل باد پیش خیر که بسیارتشنه بودرفت[63]   شمشیر را درچشمان خیر که مانند چراغی درخشان بود فروکرد / و از کورکردن چشمان خیر ناراحت نشد[64]   شر که چشمان خیر را نابود کرده بود / بدون اینکه به او آبی بدهد به راه افتاد   شر لباسها و وسایل و جواهرات خیر را برداشت / و خیر را که نابینا شده بود تنها در بیابان رها کرد   از قضا: اتفاقا ً / گذارش به آب بيابا ن افتاد : از آن بیابان عبور کرد /    بر اثر: به دنبال / صرعيان: بیماران صرعی ،غشی   پس از مدتی که چشمان خیر نابینا شده بود /  مانند روز اولش سالم شد      برخوردار : بهره مند / منال : ثروت /  به مفلسی : گدا ،بی چیز / اندوخته : سپرده ،سرمایه /  جمال: زیبایی /  : هنر /  خوان: سفره / بسی : بسیار / آسودم: بهره گرفتم/ عزیمت کنم.: سفر کنم   من به غیر از این دختر که برایم بسیار عزیز است / فرزند دیگری ندارم ولی از مال و ثروت چیزهای بسیاری دارم   اگر تو به ما و دختر من علاقه مند ی / بدان که برای ما از جان هم عزیزتر و باارزش تر خواهی شد   من تو را با آزادی و اختیار برای دخترم / به عنوان داماد انتخاب می کنم   و تمام گوسفندان و شترانم را / به تو می دهم تا از ثروت بی نیاز شوی    چشم پوشید: پشیمان شد صرف نظر کرد / انبان :کیسه /  شوکت: شکوه / سرخویش به باد دادند: جان خود را از دست دادند / عاقبت خیر باد چون نامت:سرانجامت مثل نامت خیر و نیکو باشد / خلعت: لباس / تباه: اینجا نابینا / ملازمان: همراهان     من  آن تشنه ای هستم که جواهراتش را  ازدست داده است / من خوشبخت شده ام و تو بدبخت و بیچاره هستی   تو قصد کشتن من را داشتی ولی خدا نخواست که من بمیرم / خوشبخت کسی است که توکلش فقط به خداوند باشد   چون خدا پشتیبان من شد / به من تاج و تخت و عزت و پادشاهی داده است   وای به حال تو که بدذات هستی / تو قصد کشتن من را داشتی ولی بدان که خودت نیز جان سالم به در نخواهی برد   شر گفت: به من امان بده / اگرچه من بد کرده ام تو به بدی های من توجه نکن که من هرچه بدی کردم به خود کردم   چوپان به شر گفت: اگرچه خیر نیک اندیش است /اما تو بدذات هستی و از تو جز بدی نمی توان انتظاری داشت   چوپان لباسهای شر را گشت و آن دو جواهر را/ که در میان کمر لباسش جاسازی شده بود پیدا کرد   چوپان نزد خیر آمد و به او گفت: / جواهرات دزدیده شده به دست صاحب اصلی آن که وجودش مانند گوهر باارزش است بازگشت[65]   طوطی و بقال مثنوی معنوی از کیست؟ مولانا جلال الدین بلخی  مثنوی معنوی چند بیت دارد؟ 26000 بیت مثنوی معنوی شامل چند دفتر است ؟ شش دفتر در مثنوی از چه شیوه ای استفاده شده است ؟ تمثیل و حکایت پردازی داستان طوطی و بقال از کدام دفتر مثنوی است ؟ دفتر اول پیام و هدف داستان طوطی و بقال چیست؟1- نشان دادن ضرر و زیان داوری غیر منطقی 2- پرهیز از اشتباه در قضاوت هنگام مشاهده ی تشابه دو چیز   بقالی بود که یک  طوطی داشت  / یک طوطی خوش صدا و سبز و سخنگو[66]    طوطی نگهبان مغازه بود/ و با مشتری ها شوخی می کرد[67]   طوطی هم مثل آدم سخن گو بود /  و هم در آوازخوانی به شیوه ی طوطی ها ماهر بود[68]   طوطی پر زد  و از بالای مغازه به سوی دیگر فرار کرد /  و شیشه های روغن گل را ریخت[69]   صاحبش از خانه آمد / و با خیال آسوده  مثل بزرگان در مغازه اش نشست[70]   دید مغازه پر از روغن و لباسها چرب است / برسر طوطی زد و طوطی با ضربه ی او کچل شد   چند روزی گذشت و طوطی حرف نزد /  و مرد بقال  از پشیمانی آه می کشید   ریش خود را می کند و می گفت : افسوس /  که آفتاب نعمت من به زیر ابر سیاه رفت[71]   کاش دست من می شکست آن زمان    / وقتی  برسر آن طوطی خوش زبان زدم   صاحب مغازه هدیه های بسیاری به گدایان می داد / تا نطق طوطی را به دست بیاورد[72]   بعد از سه روز و سه شب سرگشته و گریان  / ناامید کنار مغازه اش نشسته بود   برای طوطی کارهای شگفت آمیز نشان می داد / تا شاید او به سخن بیاید   گدایی بی کلاه  از آنجا می گذشت / و سربی مویش مانند پشت کاسه و طشت ، صاف بود[73]   طوطی تا او را دید شروع به حرف زدن کرد / و گدا را صداکرد و گفت: ای فلانی   ای کچل برای چه تو از کچلان شده ای /   تو هم مگر از ظرف، روغن را ریخته ای؟   از مقایسه اش مردم خندیدند  / که طوطی آن ژنده پوش را همانند خود تصور کرد[74]   کار و عمل مردان حق را با خود مقایسه نکن / هرچند دوکلمه شیرجانور و شیر خوردنی در نوشتن به هم می مانند .   مردم جهان از چنین مقایسه های ناروایی به گمراهی افتاده اند /  کمترکسی است که مردان حق را بشناسد [75]   [دو نوع زنبور وجود دارد ]هرچند که دو نوع زنبور از یک جا غذا خوردند / [ولی]  از یکی نیش و از دیگری عسل حاصل می شود   [دو نوع آهو وجود دارد ]اگرچه دو نوع آهو از یک جا آب و گیاه خوردند / [ولی]  از یکی سرگین و از یکی مشک ناب حاصل می شود   [دو نوع نی وجود دارد ]هردونوع  نی از یک جا آب خوردند / [ولی]  یکی خالی و یکی از نی ها پر از شکر می شود   صدهزاران چیزهای شبیه هم را در نظر بگیر / [ولی] فرق بین آن ها را به اندازه هفتاد سال راه در نظر بگیر[76]   چون شیطان های بسیاری هستند که چهره ی آدم دارند  /  پس شایسته نیست به هر کسی به نشانه ی دوستی و اعتماد ،دست داد   شاعر ِ کتاب ِ « مثل چشمه مثل رود »: قیصر امین پور موضوع شعر ِ « خط خورشید » : ترسیم فضای تاریک قبل از انقلاب منظور از تعبیر « تابش نور از شرق »: بازگشت امام خمینی قالب شعر خط خورشید: نو   خط خورشيد   حکومت ظلم  مانند شبی بی پایان بود/ آسمان ِخوبی ها مانند دفتری پاره پاره بود. /مردم ،چون برگ هایی زرد و غمزده بودند / [ زیرا ] پاییز ظلم و ستم بود[77] /  هر ستاره(هر مبارز)  / مانند حرف خط خورده ی مبهمی / در دفتر آسمان پیدا بود[78]                                               *** اگرچه گاهی مبارزی مانند شهاب[ می درخشید] / و مشق تاریکی   را در دفتر  آسمان / با نور خود زود خط خطی می کرد و می رفت  /اما باز در آن هوای مبهم/ ابرهای سیاه مانند پاک کن هایی /خط نور را از آسمان پاک می کردند .[79]                                                *** ناگهان نوری ازمشرق درخشید/  و سرخی  خورشید / آسمان غروب را انگار  به آتش کشید / مردی از مشرق زمین ظهور کرد  / دفتر آسمان را ورق زد [80] [1] - سپاس :  حمد وشکر نعمت    / آفرین : شکر و سپاس،ستایش و مدح   / راست : را + است= مخصوص ؛خدا راست = مخصوص خداست [2] -اختر:ستاره ،کوکب / رخشان: درخشان ،فروزان ،تابان / چرخ : آسمان ،فلک،به اعتقاد قدما آسمان کره ای گردنده بود که به دور زمین ،مرکز عالم ،می گشته است ! اولین بار  گالیله این عقیده را نادرست خواند. / خواست : اراده ،مشیت / فرمان :حکم ،امر ،دستور/  پاینده :پایدار ،استوار،باقی ،جاوید/ پاینده و تابنده سجع اند [3] - آفریننده : خالق،آفریدگار / سزاوار :شایسته ،درخور،مستحق / دهنده : بخشنده/ خوش گوار : گوارا،مفرح،ملایم،سازگار/ سزاوار و خوش گوار سجع اند   [4] - نیستی: عدم ،نابودی ،فنا،متضاد هستی ،در اعتقاد دینی خدا جهان را از عدم آفرید / هستی :وجود ،بودن ،زندگی ،حیات [5] - ارجمند:عزیز ،گرامی،بزرگوار،بلندمرتبه/ خواری:پستی ،حقارت،ذلت،متضاد عزت / درپای افکننده:صفت فاعلی در پای افکندن : جلوی پا انداختن ،کنایه از ذلیل کردن ،خوار کردن،از بین بردن / گردن کش:کنایه از مغرور، متکبر،نافرمان طاغی، عاصی ،شجاع ،دلیر،اشاره دارد به مضمون آیه شریفه ی تعز من تشاء و تذل من تشاء (خودآزمایی 2) همچنین اشاره دارد به پیروزی  قوم بی تمدن مغول بر شاهان متکبر خوارزمشاهی [6] - زیبنده :برازنده ،شایسته ،لایق،زیبا / درخورنده : سزاوار ،شایسته ،شکل دیگر درخور/ زیبنده و درخورنده سجع اند [7] - بلندی :بزرگی ،عظمت ،بالایی  / برتری :بالاتری،بزرگی،رفعت،فضل [8] - گزید:انتخاب کرد ،برگزید، اینجا فعل نگزید (= انتخاب نکرد)است اما علامت منفی از فعل جدا شده است: نه او را گزید / گزند:آسیب ،آفت،رنج/  ناچا ر:ناگزیر،لابد،لاجرم،جبرا ً/ گزید و رسید سجع اند [9] - بدو :شکل تاریخی به او [10] - را:در دستور تاریخی مثل نقش نمای اضافه به کار می رفت :(جهان را بلندی = بلندی ِ جهان) به این نوع رای فک اضافه می گویند/ منظور از بلندی، آسمان  و منظور از پستی زمین است ./ بیت از فردوسی است که نظامی نیز با تصرف از آن استفاده کرده است [11] - بازپسین:واپسین،آخرین  /پیشین: منسوب به پیش ،گذشته ،سابق ،قبلی / گره گشا:گشاینده گره ،کنایه از آسان کننده کار ،گشاینده مشکل / بندی و پند ی سجع اند [12] - راه نماینده:راهنما،نشان دهنده ی راه / آگاهاننده : آگاه کننده ،نبی/ نیوشان : شنونده ،شنوا ، صفت فاعلی از نیوشیدن ، امروزه این فعل کاربرد ندارد / پند نیوشان: شنوندگان پند ،پندپذیران/ شنوده : شنیده ، از فعل شنودن /ستوده و شنوده سجع اند [13] - یاران:دوستان ،یاوران ،اینجا یعنی اصحاب / خویشان  : نزدیکان ،اقارب ،اقوام ،آل ،اینجا اهل بیت منظور است / گزیده : برگزیده ،خالص / پسندیده : مقبول ،نیک ،خوب ،منتخب،ممتاز. [14] - باد و آب و آتش و خاک: چهار عنصر یا عناصر اربعه  که به عقیده ی قدما در آفرینش جهان به کار رفته اند./ جمله ی آخر  نوعی دعا است که در آن برقراری اسلام و سلام و صلوات به پیامبر را برای همیشه و تا دنیا باقی است از خدا طلب می کند . به این نوع دعا شریطه یا دعای تأبید می گویند . [15] - قالب این شعر مثنوی است . مثنوی شعری است که هر بیت آن قافیه ای جداگانه داشته باشد . به خاطر همین قافیه های جداگانه مثنوی مناسب مطالب و داستان های طولانی است . مثنوی معنوی معروف ترین مثنوی عرفانی درشش دفتر و26 هزار بیت  است که سراینده آن مولانا جلال الدین بلخی است . [16] - حاجت روا : حاجت رواکننده که مولانا آن را بر خلاف معمول کوتاه کرده است ،برآورنده ی نیاز / روا : جایز ،سزاوار/ فضل : بخشش و لطفی که در برابر خدمت نباشد و در واقع بیش از شایستگی شخص به او دهند /در بیت صحبت از این است که اگر حاجات ما روا شود فضل خداوند است نه شایستگی ما [17] - دانش به قطره تشبیه شده است / دریاها استعاره از علم بی پایان خداوند است / منظور آگاهی محدود انسان است که در برابر دریاهای علم حق مثل قطره ای است و مولانا از اتصال علم جزوی خود به علم کلی حق سخن می گوید که برای مردان کامل امکان دارد . [18] - علم به قطره تشبیه شده است / هوا: هوس ،میل ،خواهش نفس،آرزو ؛ باتوجه به خاک و قطره(آب)معنی معمولی هوا(جو میان زمین و آسمان) را نیز به ذهن می آورد .بعدا ً می خوانید که به این کاربرد ایهام می گویند / خاک : یکی از عناصر اربعه اما اینجا منظور چیز بی قدر و قیمت و به کار نیامدنی  است . در عرفان تن و امور جسمی را چون خاک بی اهمیت می  دانند .  / در بیت صحبت از این است که پیوستن علم جزوی ما به علم کلی حق مشروط به ترک امور نفسانی و نیازهای تن خاکی است و همین را هم از فضل خداوند انتظار دارد . این سه بیت از تفسیر ماشاءالله کان از دفتر اول مثنوی است [19] - دام و دانه استعاره از موجبات فریب و گمراهی است / ما چو مرغان ... تشبیه است . مشبه آن (ما) و مشبه به آن (مرغان) است/ حریص: طمعکار ،آزمند ،زیاده طلب/ بی نوا : بی قوت و غذا ،بی چیز ،تهیدست ./ این بیت و بیت بعدی از داستان پادشاه جهود که.. است [20] - توفیق: موفق کردن ،کامیاب گردانیدن ،موافق گردانیدن ،قرار دادن خدا کارهای بندگان را موافق آنچه دوست دارد ،انجام موافق میل ،قدرت دادن کسی را به کاری خیر [21] - بد داشتن : به رنج افکندن ، آسیب رساندن / آفاق : جمع افق ، یعنی جهان ،مردم جهان / آتش زدن در جهان : آسیب زدن ،به عذاب افکندن جهان / جواب خودآزمایی 5/ دو بیت آخر از داستان پادشاه و کنیزک در دفتر اول است [22] - بانگ و  گلبانگ: فریاد ،آواز بلند [23] - نوا : آواز ،نغمه ،آهنگ / نوای گرم : آواز دلنشین و مؤثر . نوا شنیدنی است و گرم لمس کردنی . در این تعبیر دو حس با هم آمیخته اند . به این کاربرد حس آمیزی گفته می شود . / فیض : روان شدن ،پر شدن ،بسیار شدن ،لطف/ آتشین نفسی : دم گرمی ،دم گرم ، سخن گیرا و مؤثر / شعر از شاعر معاصر رهی معیری است [24] - منظور کلی  دو بیت: به هر کجا فرار کنی یا مخفی شوی ... [25] - حزین: محزون،غمگین ،اندوهگین / دل کباب : کنایه از تأثر شدید به سبب غم و اندوه یا مصیبت سخت [26] - عین : چشم / گل باغ حسین : استعاره از سکینه / باغ حسین : استعاره از خانواده ی حسین [27] - مشک : خیک ،ظرف چرمی آب [28] - شقاوت: سنگدلی ،سخت دلی،قساوت قلب،دشمنی / لوا:پرچم ، رایت ،علم ، درفش، بیرق  [29] - خیرالانام : بهترین از مردم ،لقب پیمبر «ص» [30] - زعم : گمان بردن ،گفتن سخنی که حجتی ندارد/ طومار عصیان: تشبیه عصیان به طومار /عصیان : نافرمانی ،شورش [31] - قافیه شدن «من» و «دهند» درست نیست چون «دهند» در آخر یک حرف بیشتر دارد؛در حالی که حروف آخر قافیه باید کاملا ً یکسان باشد. [32] - در تعزیه گاه چهره های منفی در وصف امام توصیفات مثبتب دارند .مثل تعبیر امام تشنه لبان [33] - عالمین : تثنیه عالم است،دو عالم؛همچنین اند : نورین ،جانبین / [34] - غوطه ور: فرورونده در آب ،غواص ،شناور/ برین :بالایی ،برترین،اعلی  / [35] - جهود : یهود،اسرائیلی ، در اینجا دشمن را به خاطر قساوت یهود نامیده است [36] - مأوا کردن  :اقامت کردن،جای گرفتن ،اینجا یعنی مکث کردن وایستادن / [37] - این بیت از سعدی است . اگر شاعری بیت یا مصراعی از شاعر دیگر در شعر خود بیاورد به این کار تضمین می گویند [38] - فارغ : آسوده ،دست از کار کشیده ،بی خبر/ ننگ ونام : آبرو،اعتبار ،خوش نامی [39] - زمانی  که فرزندان بشر چون ذرات از پشت آدم بيرون شده و خداي تعالي آنان را به اقرار و اعتراف وجود خويش وا داشت. جماعتي مفسران سلف و اصحاب حديث گفتند معني آيه آن است که خداي پشت آدم راماليد و جمله فرزندان او را بیرون آورد بر صورت  ذره اي یعني مورچه خرد و خلاف کردند که اين کجا بود. [40] - مظهر: محل ظهور ، بیشتر به معنی نشانگر و نماینده به کار می رود / عجایب: جمع عجیب ،شگفت،خوشایند/ باب : پدر به فارسی مقابل مام همچنین به معنی مناسب در ترکیباتی چون باب میل ؛ در عربی به معنی در ، قسمتی از قسمت های کتاب است/ تاجدار: نگاه دار تاج ،کنایه از شاه ، در گذشته امامان را شاه ولایت می دانستند و از این رو در متون دینی صفت تاجدار برای آنان استفاده می شد [41] - محشر:جای گرد آمدن،رستخیز،قیامت/ کبری:مؤنث اکبر ،بزرگتر/ محشر کبری :روز قیامت ،گاهی نیز کنایه از جای پرازدحام و شلوغ / عیان: یقین در دیدار ،معلوم ،آشکار / ملا:آشکارا،پری ،گاهی نیز مردم/ برملا:فاش، آشکار،ظاهر ،هویدا [42] - ظلمت استعاره از سپاه کوفه / جانبین :تثنیه جانب ،دو سمت / مطلع :محل طلوع، مشرق ،آغاز / نورین : تثنیه نور، دو نور / در تعزیه گاه چهره های منفی در وصف امام توصیفات مثبتب دارند .مثل تعبیر مطلع نورین برای عباس و حسین [43] - ژیان :خشم آلود ، خشمگین،درنده /  در تعزیه گاه چهره های منفی در وصف امام توصیفات مثبت دارند .مثل تعبیر شیر ژیان [44] - بی راهه در اینجا بیشتر به معنی امروزی راه میانبر است [45] - امروزه بیشتر کلمه ی توطئه به کار می رود یا کار از پیش طراحی شده [46] - مرا نام = نام من [47] - او را نام = نام او [48] - امروزه به این کار ضمانت دادن یا تضمین می گویند. [49] - مرا برادر= برادر من [50] = او را گردن = گردن او [51] - معنی ضرب المثل «شیر آمدی یا روباه؟ » که امروز نیز به کار می رود [52] - یعنی هیچ کس نمی تواند دست مرا ببندد. [53] - این کار لازم نیست [54] - ترتیب بردنش را بدهم یا چاره ای برای بردنش بیندیشم [55] - سلیح فارسی شده ی سلاح است . [56] - به نگهبانی گماشت [57] - اعزاز : گرامی داشتن ،عزت نهادن / اکرام : بزگ داشت ،احترام [58] - نهیب: ترس ،هیبت . در اینجا به معنی گزند و آسیب نیز می تواند باشد [59] - ستیزه :دشمنی ،جدال . اما اینجا بیشتر به معنی امروزی لج است. [60] - داد خواستن : انتقام گرفتن [61] - آتش استعاره از تشنگی است . [62] - آتش استعاره از تشنگی است . [63] - منظور از خاک تشنه خیر است / شر به باد تشبیه شده است [64] - در مصراع اول چشم به چراغ تشبیه شده است اما در مصراع دوم چراغ استعاره از چشم است . [65] - گوهر اول همان سنگ گرانبها اما گوهر دوم استعاره از خیر است . [66] - اورا طوطی بود= او طوطی داشت ( او را چیزی بود = او چیزی داشت) [67] - سوداگر : فروشنده یا خریدار / نکته : سخن کوتاه و نغز اما  اینجا به معنی شوخی/ گفتی : می گفت [68] - ناطق : سخنگو / بدی : می بود ؛بود / حاذق: ماهر [69] - صدر : بالا [70] - خواجه : در مصراع اول به معنی صاحب اما در مصراع دوم به معنی بزرگ است/ وش: مانند ، چون [71] - میغ : ابر / نعمت به آفتاب تشبیه شد : مشبه(نعمت)و مشبه به (آفتاب) [72] - طوطی دوباره حرف بزند [73] - جولقی :ژنده پوش و گدا / طاس : تاس ،کاسه [74] دلق : جامه پاره پاره / صاحب دلق : ژنده پوش [75] - ابدال :مردان کامل ، مردان حق [76] - اشباه : جمع شبه ؛ به معنی شبیه ها ،مانندها [77] - شب استعاره از حکومت ظالم/ آسمان استعاره از خوبی ها و پاکی ها / آسمان خود به دفتر تشبیه شده است/بین آسمان ، شب و ستاره  مراعات نظیر وجود دارد /  برگ ها استعاره از مردم/ خزان به معنی پاییز  استعاره از حکومت ظلم [78] - ستاره استعاره از آزادی خواه ،مبارز/ ستاره به حرف خط خورده تشبیه شده است/ صفحه ی آسمان : آسمان به دفتر تشبیه شده است که دارای صفحه های مختلف است . صفحه ی دفتر آسمان / بین دفتر ،خط خورده و حرف مراعات نظیر وجود دارد. [79] - شهاب استعاره از مبارز / مشق استعاره از سیاهی و تاریکی / آسمان استعاره از جامعه / هوای مه آلود استعاره از شرایط مبهم/ ابر تیره  استعاره از جلادان / ابرهای تیره خود به پاک کن تشبیه شده اند / خورشید استعاره از انقلاب / خط خورشید منظور اثر نور خورشید است که این جمله خود تشخیص دارد/ بین مشق شب ،خط زدن  ،پاک کن مراعات نظیر وجود دارد /منظور این است : اگرچه گاهی مبارزان مانند شهاب هایی می درخشیدند و با حکومت ظلم مبارزه می کردند   اما به زودی آنها را خاموش می کردند [80] - منظور از شرق ،آسیا و به طور خاص خاورمیانه است/ منظور از نور شرق امام خمینی است / خون خورشید تشخیص دارد و منظور اثر خون شهیدان است / آتش زدن شفق استعاره از به رنگ سرخ درآوردن است / ورق زدن آسمان منظور پیروز ی انقلاب و تغییر شرایط است Normal 0 false false false EN-AU X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4 /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif";} از کعبه گشاده گردد اين در   1.     وقتی پرچم  عشق مجنون  که [ آوازه اش] جهان را گرفت /  چون ماه [چهره ی]  ليلی   آسمان ها  را گرفت[1]   2.     بخت هم از چاره ی کار او دل کند /  پدر ِ [مجنون]  در چاره ی کار او  سخت درمانده شد   3.     همه ی خویشاوندان برای او در نذر و نیاز بودند  / هرکس برای او چاره ای پیشنهاد می کرد   4.     وقتی درماندگی او را دیدند  / برای چاره جويی به گفتگو پرداختند   5.     همگی یکصدا گفتند  / که  این مشکل فقط از طریق توسل به کعبه حل می شود   6.     جایی که همه ی جهانیان نیاز خود را آنجا از خدا می خواهند / و قبله و سجده گاه [موجوداتِ] زمین و آسمان کعبه است   7.     وقتی که هنگام حج رسید برخاست /  شتر خواست و کجاوه ای آماده کرد   8.     با کوشش بسیار فرزند عزيز را / که مانند ماه زيبا بود، در کجاوه نشاند   9.     پدر مجنون در حالی که دلی پردرد داشت  / چون غلامی به خانه ی خدا متوسّل شد   10.                        پدر به مجنون گفت : ای پسر این جا ،جای بازی و غفلت نیست/  عجله کن که اینجا جای  شفاخواهی و درمان پذیری است   11.                        بگو، ای خدا از این بيهوده کاری  /  توفیق رهایی به من بده   12.                        به من کمک کن که گرفتار عشق شده ام  /  و مرا از بلای عشق آزاد کن   13.                        وقتی مجنون سخن از عشق شنید    /اوّل گریه کرد و بعد خندید   14.                        مانند ماری حلقه زده ازجا جهید/  و حلقه  ی کعبه را که چون زلف آویزان بود  با توسل به دست گرفت   15.                        در حالی که  که حلقه را در آغوش داشت می گفت: /  امروز مانند حلقه به درگاه تو متوسّل شده ام   16.                        به من می گویند که از عشق دوری کن / امّا اين راه و رسم آشنایی نیست   17.                        طبیعت و خمیره ی من با عشق پرورش یافته است /نکند  جز عشق سرنوشت من باشد   18.                        خدایا تو را به مقام خداوندی ات /  همین طور به تمامیت سروری ات قسم می دهم     19.                        که ازعشق  مرا به آن حد نهایی برسان /  که او بماند اگرچه من زنده نمانم   20.                        هرچند که از شراب عشق سرمست شده ام  / مرا از این که هستم  عاشق تر کن   21.                        هرچه از عمر من باقی است   /  بگیر و به عمر لیلی اضافه کن   22.                        پدر مجنون به سخنان او گوش می کرد   / وقتی این حرف ها را شنید ساکت شد   23.                       فهمید که مجنون ، دل گرفتار دارد   / و  درد ی درمان شدنی ندارد   در امواج سند 1.    خورشيد که مانند قرص گرد بود ، از سمت مغرب  سينه خيز /  پشت کوهستان پنهان می شد. 2.    گردی زرد رنگ مثل زعفران  روی نيزه ها و سربازان نیزه دار از بالا به پایین می ریخت. 3.    چهره ی روشن روز زیر دامن شب در سیاهی  پنهان می شد . 4.    درآن شب سياه ،روشنایی لشکرگاه خوارزمشاهيان هم پنهان می شد      5.    اگر امشب پادشاه یک لحظه دیر بجنبد/ صبحگاه جهان در خون می نشیند 6.    از ظلم مغول که آتش سوزان است  و خون ايرانی ها،/ از  رود سند تا  جيحون  در خون  می نشیند. 7.    جلال الدین در سرخی پس از غروب در کناره ی شب / تصویر  ايران کهن سال را  آلوده به خون دید 8.    در سرخی غروب که مانند دریایی از خون بود ، / در قرص خورشید ،غروب آفتاب حکومت خود را دید . 9.    کسی نفهميد که جلال الدين در آن لحظه با خودش چه فکری کرد/ که مژه هایش با  اشک خيس شد . 10.                       مانند آتش به سپاه دشمن حمله ور شد  و حتی از آتش هم سوزنده ترشد 11.                       جلال الدين در ميدانی که تيرها و شمشیرهای فولادی مانند باران بر او می باريدند / انگار درمیان شب رستاخیزمی گشت . 12.                       در آن دشت تاريک که  دريایی ازخون شده بود / به دنبال سر چنگيز می گشت [ تا آن را از تنش جدا کند ] 13.                       جلال الدين با شمشير برّنده و کشنده اش / در میان سپاه انبوه مغول کار مرگ را می کرد (مغول ها را می کشت) 14.                       ولی هر یک سرباز مغول که کشته می شد / دوبرابر  جای او   را می گرفتند . 15.                       ستارگان بی شمار بر آب های پرموج  سند چنان می لغزیدند /  که انگار رقص مرگ می کردند . 16.                       در میان رود سند ، موج ها ی بزرگ مانند کوه ها ،پی در پی روی هم می غلتيدند . 17.                       رود سند در حالی که می خروشيد و بسيار عميق و وسيع و کف آلود  بود / دل شب را می شکافت و به راهش ادامه می داد. 18.                       از هر موج رود که مانند سدّ رونده ای بود / هزاران نيش بر چشم شاه فرو می رفت. 19.                       اشکی از گونه اش  به زمین می ریخت /   زندگی خود را  چون ساختمانی   بر آب می دید 20.                       در آن موج های  جيوه ای رنگ و  نا آرام / فکر  تازه ای  را در سر می پروراند . 21.                       شبی رسيده است که بايد /  در  راه کشور فرزند و زن را قربانی کرد 22.                       بايد در مقابل دشمنان ايستادگی کرد و جنگید  / و کشور را از اسارت  اهریمن(راهنمای بدی ها)  رها کرد 23.                       سپس فرزندانش را يکی يکی صدا کرد  / و  از شدت خشم و  ناراحتی به آسمان نگاه کرد. 24.                       جلال الدين از آن شب تا شب بعد همراه ياران اندک خود /  سر  از  تن ها  و کلاه خود از سرهای مغولان جدا  کرد (آنها  را کشت) 25.                       وقتی سپاهيان مغول دورادور او  را گرفتند    / اسب  چون باد تندروی خود  را مانند کشتی به دريا  انداخت. 26.                       چون  جلال الدين ، پس  از آن جنگ سخت / به آسانی از آن رودخانه ی  بی گدار گذشت. 27.                       چنگيز به فرزندان و  ياران خود گفت:  /  اگر فرزند نیاز است ، بايد این گونه  باشد. 28.                       [شاعر می گويد]بله آن ها که قبل از ما در اين سرزمپن زندگی می کردند/  اين گونه در برابر دشمنان مغول و عرب ايستادگی کردند. 29.                       به اين دليل اين داستان را برای شما می گويم که امروز / قدر  وطن  را بدانی و   آن  را خوار  و  کوچک نشماری. 30.                       برای حفظ  و پاسداری هر  وجب  از خاک  اين کشور / چه بسیار انسان های بزرگی  کشته شده اند. 31.                       از مستی بر سر هر تکه از این سرزمین    / خدا  می داند که چه  تاج ها از دست رفته است . هنر و سخن آگاه باش که انسان بی فضیلت، همیشه بی منفعت است ،مانند[ درخت] مغیلان که تنه دارد اما سایه ندارد ،؛[پس] نه برای خود فایده دارد و نه برای جز خود ؛ تلاش کن که اگرچه با اصل و نسب باشی اصالت اکتسابی نیز داشته باشی که اصالت اکتسابی از اصالت نژادی بهتر است ؛ به طوری که گفته اند : بزرگی به خاطر عقل و دانش است نه به خاطر اصل و نژاد ، اگر انسان با اصالت موروثی فضیلت نداشته باشد، به کار همنشینی هیچ کس نمی آید و در هر کس که این دو ارزش را پیدا کنی، به او متوسل شو و رها مکن که او به کار همه می آید[2] . و آگاه باش که از همه ی فضیلت ها بهترین فضیلت سخن گفتن است زیرا خالق ما - که بزرگ است قدر او  - از همه ی مخلوقات خود انسان را بهتر آفرید و انسان به خاطر ده مرتبه(حس) که در تن اوست : پنج حس درونی و پنج حس بیرونی ،بر جانوران دیگر برتری یافت . اما پنج حس درونی انسان عبارت است از تفکر ،حافظه ،خیال،تشخیص و گفتار و پنج حس ظاهری عبارت است از شنوایی و بینایی و بویایی و لامسه و چشایی و از این همه آن چه جانوران دیگر دارند این گونه که انسان دارد نیست . پس انسان به این خاطر بر جانوران دیگر برتری یافت . و حال که این را فهمیدی ، زبان را به آموختن خوبی و فضیلت عادت بده  و جز به خوبی زبان را به چیز دیگری عادت نده که زبان تو همیشه همان را می گوید که تو او را به آن وادار کرده باشی و عادت بدهی . زیرا گفته اند هرکس زبان خوشی داشته باشد دوستداران بیشتری دارد و با همه ی فضیلت ها تلاش کن که سخن بجا بگویی زیرا سخن نابجا اگرچه زیبا باشد زشت به نظر می آید و از سخن بیهوده دوری کن که سخن بیهوده سراسر زیان است و نگفتن سخنی که از آن بوی دروغ بیاید و در آن نشانی از فضیلت نباشد، بهتر است . کدام قبله ؟ 1.     شنیدم که صبح زود/ طمع کاری پیش شاه ِخوارزم رفت. 2.     هنگامی که پادشاه را دید برای تعظیم  خم و راست شد/  سپس به نشانه ی بندگی چهره بر خاک مالید و بلند شد. 3.     پسر [به پدرش] گفت:ای پدر عزیز  و جویای نام [3]من/   مشکلی را از تو می پرسم، جوابم را بگو 4.     مگر خودت نگفته بودی که قبله به طرف مکّه است  /   پس چرا امروز به این طرف سجده و تعظیم کردی؟ 5.     ای انسان از نفس شهوت پرست خود اطاعت نکن/   چون هر لحظه ، قبله ای دیگر دارد . متاع جوانی 1.     روزی جوانی به پيری  این گونه گفت: / که با وجود پيری زندگی ات چگونه است؟ 2.     پير به جوان گفت: در کتاب زندگانی من سخن مشکلی وجود دارد / که معنی آن را جزهنگام پیری نمی فهمی 3.     تو بهتر است که از توانايی خودت بگويی / چرا از دوره ی ناتوانی و پيری سوال می کنی؟ 4.     قدر دوره ی جوانی خود را بدان، چون جوانی مانند مرغ زیبایی است / و در جسم که مانند قفس استخوانی است باقی نمی ماند 5.     جوانی کالایی بود که  من مفت از دست دادم  / تو اگر می توانی مفت از دست نده[ و قدر آن را بدان] 6.     هر  قدر که من جوانی را در غرور و بی اعتنايی و تکبّر گذراندم  / دنيا بيشتر از آن به من بی اعتنايی کرد. 7.     به اين خاطر دزد روزگار گنج جوانی مرا دزديد / که من هنگام نگه داری از آن در غفلت و بی خبری بودم. کلاس نقاّشی ·        ساعت نقاشی با آزادی و راحتی همراه بود. / خشک و خسته کننده نبود.  /  جدّی گرفته نمی شد.  /  بچّه ها اجازه خندیدن داشتند./معلّم صمیمی بود.   /  معلّم  صادق  بود .  /    « صاد »  معلّم  ما  بود. /    آدمی متواضع و ساده بود./  هنوز چهل سال نداشت./کارش کشیدن نقشه قالی بود./ در آن کار مهارت داشت./   نقشه هایی که می کشید شاد بود./ رنگ را به زیبایی و هنرمندانه به کار می برد./در نقشه هایش تصویر انسان وجود نداشت./ و همان بهتر که وجود نداشت./در نقاشی هایی که طرح هایی با پیچ و تاب، عرفان اسلامی را به یاد می آورد انسان نمی تواند جایی داشته باشد. ·        معلّم نقّاشی مرغ ها و پرنده ها را زیبا می کشید/ گوزن را خوش اندام نقّاشی می کرد/خرگوش را زیرک و باهوش می کشید . تصویر سگ را آسان و سریع می کشید./ امّا در کشیدن طرح اولیّه اسب مشکلی داشت./ و من خاطره ای از اسب کشیدن معلّم به یاد دارم./ ·        سال دوم دبيرستان بوديم/ اول وقت بود و  زنگ نقاشّی ما بود /  در  کلاس  منتظر  معلّم  نقّاشی  نشسته  بودیم./صاد آمد. برپا شديم و نشستیم . لوله ای کاغذ زير بغل داشت . لوله را روی ميز گذاشت. نقشه ی قالی بود و حتما ً نیمه کاره بود/معلّم عادت داشت که نقشه ی ناتمامی را به کلاس بیاورد و کارش همیشه همین بود:  / روی تخته شکل حیوانی را می کشید./ و ما را به کشیدن از روی آن طرح موظّف می کرد./ و خود به کشیدن نقشه قالی اش مشغول می شد. ·        /.../ .../ .../ .../یکی از شاگردان به نشانه اعتراض و با صدای بلند گفت:/ .../ و باعث شیطنت و شلوغی دیگران شد./ .../ .../ .../ .../ .../معلّم آشفته و پریشان از روی مخالفت با صدای بلند گفت: /.../.../.../متوجّه شدیم که در این کار خودش نیز مهارت ندارد./ و این بار آنقدر صدای بچّه ها بلند بود که گویی اتاق از جا کنده شد./ همه تکرار کردیم ./ .../ .../ .../ .../ ·        صاد  همیشه  از  پهلو  جانور  را می کشید  ./   جانشین راستین اجداد و پدران هنرمند خود بود . /  کشیدن نیم رخ جانوران رازی داشت./ و به خاطر نیازی  بود./  کشیدن اسب از نیم رخ زیباتر است و تناسب اندام حیوان را بهتر نشان می دهد./ ·        دست معلّم از گودی چشم حیوان شروع کرد./ پایین آمد /  لب را با اشاره ای شکل داد و به سمت فک پایینی ادامه داد./و در انحنای گردن ماند/سپس دست معلّم بالا رفت./ چشم را کشید.    /   دو گوش حیوان را نیز نقّاشی کرد. / از یال و میان دوش های اسب پایین آمد/ازقسمت پایین پشت سر گذشت./بالای کمر را نقّاشی کرد / دم را کشید.  / سپس به گردن حیوان برگشت . /  دوباره به پایین رفت . /از خمیدگی کتف و سینه بالا رفت  /  و دو دست حیوان را تا بالای برآمدگی پشت پا آشکار کرد.سپس شکم حیوان را نقّاشی کرد  /        دوپایش را تا زیر زانو کشید  /  با شک و تردید ایستاده بود.شکل نقّاشی چیزی از او می خواست / می خواست که کامل شود.   /    برآمدگی پشت پاهای اسب و سم ها کشیده  نشده بود/و ما منتظر پایان کار نقّاشی بودیم /  و  از  مشکل «صاد» خبرداشتیم/ تمام وجود معلّم ناتوانی اش را در کشیدن بقیّه نقّاشی  نشان می داد./امّا معلّم این ناتوانی را نشان نداد./حرکتی زیرکانه انجام داد/ که به نفع اسب تمام شد/   با عجله خط هایی کشید/ و علفزاری را شکل دادبه طوری که تا ساق پای حیوان را در علف قرار داد. / شاگردی با  شیطنت گفت /و معلّم که از گرفتاری و مشکل رها شده بود/ با  آرامش گفت /.../ ·        به  معلّم نقاشی  من  بگویید   /   که شاگرد باوفای کوچک شما / هرجایی که در کار نقّاشی ناتوان می شود /مشکلش را  به روش  معلّم  خود  حل می کند./ ناله مرغ اسير 1.    این همه ناله ی پرنده ی گرفتار  فقط برای وطن است/ روش پرنده ی گرفتار در قفس ، مانند من است. 2.    از باد سحرگاهی یاری می خواهم / که خبر مرا به دوستی که آزادانه در کنار چمنزار است   برساند. 3.    ای هم وطنان برای آزادی کشور  خود فکری کنید / که هرکس چنین نکند  عاقبتش مثل من است. 4.    کشوری که به دست بیگانگان آباد شود / با اشک آن را نابود کن زیرا آن جا، خانه ی غمها  است. 5.    لباسی را که برای وطن غرق خون نشود /  آن را پاره کن، که ننگ بدن و بی ارزش تر از کفن است . 6.    آن کسی را که در این سرزمین مانند سلیمان شاه خود کردیم  / امروز مردم به درستی می دانند که او خود شیطان است . مرغ گرفتار 1.    من نمی گویم که مرا از زندان آزاد کنید / لااقل  مرا به باغی ببرید و دلم را شاد کنید 2.    فصل بهار می گذرد ، ای دوستان به خاطر خدا / در باغی بنشینید و  از من یاد کنید 3.    ای دوستان، از من که مانند پرنده ای زندانی هستم یاد کنید / هنگامی که به تماشای گل و لاله و شمشاد می روید 4.    ازمیان  شما ،هر کس  پرنده ای درقفس زندانی دارد / آن را به باغ ببرید و به یاد و خاطره ی من آزادش کنید 5.    اگر زندگی من در زندان ویران گشت، باکی نیست / به فکر ویران کردن خانه دشمن باشید 6.    بیستون در نزدیکی راه فرهاد است. مبادا از شیرین / خبری ناراحت کننده به فرهاد بگویید و او را ناامید کنید 7.    ظلم، عمر جوانان را کوتاه می کند / ای بزرگان کشور ، به خاطر خدا، با عدالت رفتار کنید 8.    اگر به خاطر بی عدالتی شما حق ستم دیده ای پایمال شود / غیرممکن است که زندگی شاد و آرامی داشته باشید 9.    اگرچه سهم و نصیب «بهار» از دنیا گوشه ی زندان شد / به خاطر نعمت آزادی که گنج خدا داده است  شکر کنید لاله ی آزاد 1.    من لاله ی وحشی ام که به اختيار خود می رویم  و بویا می شوم/  در دشت زندگی می کنم و از این نظر همسرشت آهو هستم. 2.    آب من نم باران است و از آب جوی بی نیازم /  فضای باغ برای من کوچک است برای همین در آن جا نمی رویم . من لاله ی وحشی  هستم که به اختيار خودم می رویم  و بویا می شوم 3.    اگر چهره ی من سرخ است بخاطر خونی است که دررگهایم جاری است / برای زیبا شدن چهره ام به آرایشگر نیاز ندارد. 4.    روی پای خود ایستاده ام و  از کمک بی نیازم / نه  در جستجوی یاری هستم و نه در غم  بیگانگان. من لاله ی وحشی  هستم که به اختيار خودم می رویم  و بویا می شوم 5.    هرروز صبح نسیم به قصد زیارت من می آید /   و چشمان بچّه های آهو با دیدن من می درخشد. 6.    مانند چراغ روشنی هستم که درگوشه ای از این دشت روشنم /  و پروانه های بسیاری دارم که در  اطراف من سرگردان اند. من لاله ی وحشی  هستم که به اختيار خودم می رویم  و بویا می شوم 7.    با نشان دادن برگ و گل خود، آب و رنگی به چمن می بخشم/  و سراسر دشت ازبوی دلنشین من مانند ختن،خوشبو شده است. 8.    ایستادن و خم شدن من به خاطر مستی است   / و سر تا پای وجودم ناز و ادا است. من لاله ی وحشی  هستم که به اختيار خودم می رویم  و بویا می شوم 9.    چهره ی من از شراب عشق و حالت مستی سرخ است/ و داغ در سینه پُرخون من نشانه ی عشق  است. 10.                       من آزاد و سرخوشم و به زندگی  درصحرا عادت کرده ام / دیوانگی عشق  با جادو مرا از شهر،آواره ی صحرا کرده است . من لاله ی وحشی  هستم که به اختيار خودم می رویم  و بویا می شوم 11.                       از تلاش هیچ کس منت نمی پذیرم /  بند چمن و  باغ  را بر خود نمی پذیرم. 12.                       به سرشت خود  می نازم  باطنی آزاد دارم   /  آزاد به دنیا می آیم  و آزاد ازاین دنیا می روم. من لاله ی وحشی  هستم که به اختيار خودم می رویم  و بویا می شوم تا هست عالمی ، تا هست آدمی هر لحظه  رودررو  // دشمن من می گوید : // زبان فارسی دری تو  مانند دود  از بین می رود // نابود می شود  // باور نمی کنم// باور نمی کنم // باور نمی کنم . زبانی که الفاظ آن به لطافت جان است // زبان با آهنگ آن می رقصد و روشنی به چشم  می آید // زبانی که همانند لاله ی دامنه ی کوهستان چشم نواز است // مانند بار شکر است // و با ارزش تر و ارزشمندتر // از نصیحت مادر است. زبانی که زیبایی خود را از بنفشه و عطرش را از ریحان گرفته است//زبانی که زلالی خودرا از چشمه و شادابی خود را از  آب جوی گرفته است // // مانند سبزه های بهاری // پیوسته  طراوت و  تازگی دارد// زبانی که مانند آواز  بلبل خوشایند است و مانند نوای آبشار دل کش است// و با جوشش و حرکت خود// که مانند موج رود می باشد // با صدا و آهنگ زیبای خود // با شیرینی  خالص خود // دل را به سوی خود می کشاند // و آن را  شاداب می کند. زبانی که اعتقاد و هستی من است // زباني كه براي مفاهيم و انديشه هاي من بسيار نرم و انعطاف پذير است // زبانی که مانند خاک کشورم // زبانی که چون ذوق کودکی و هیجانات دوران کودکی // زبانی که مانند ابیات رودکی شاعر توانای ایرانی // زبانی که آن را مانند روشنایی چشمم می پرستم // و مانند پرتوهای لطیف خورشید در سحرگاه ستایش می کنم آیا امکان دارد که من زنده باشم و زبان فارسی دربرابر چشمانم // مانند دود بگذرد؟ // و نابود گردد// باور نمی کنم. وقتی نامش را بر زبان می آورم  از افتخار سرم به اوج آسمان می رسد // از اشتیاق به پرواز در می آیم // و بزرگان بسیاری از علم و ادب فارسی // پیش چشمم می آیند  // که آن را مانند  شعر و غزل // قرائت کرده ام  // با پندهای سعدی // با غزل های  حافظ // دنیایی همچون عشق را به جهانیان // هدیه کرده ام . ای دشمن ،سرگردان نباش  // بر من خُرده نگیر // زیرا عشق به  زبان فارسی در دل مردم صاحب ذوق // زنده و شاداب می ماند.  // تا زمانی که انسان باشد// تا زمانی که جهان باشد.   [1] - پرچم عشق : عشق به پرچم تشبیه شده است / مه لیلی : استعاره از چهره ی لیلی [2] - به کار آمدن : مفید بودن ،لازم بودن ،مناسب بودن [3] - نام جوی : جویای نام ،شهرت طلب ،نامدار ، مشهور

ادامه نوشته

داستان رابعه بنت کعب وبکتاش

داستان عشق رابعه کعب قزداری وبکتاش

شيخ فريدالدين عطار از عارفان بزرگ و شاعران منصوف ايران در قرن ششم هجري است. عطار ابتدا شغل پدر يعني عطاري را پيشۀ خود ساخت؛ اما پس از چندي از آن دست کشيد و به عالم عرفان را آورد. وي افکار لطيف خود را در ضمن اشعار دل‌انگيز بيان کرد. آثار عطار فراوان و مشهوراست. از جمله ديوان شعر شامل قصايد غزليات و مثنوي‌هاي اسرارنامه، الهي‌نامه، منطق‌الطير، خسرونامه و گل و هرمز است.
داستان «بکتاش و رابعه» از «الهي‌نامۀ شيخ عطار» است. رابعه بنت کعب قزداري، که اين داستان دربارۀ او است، نخستين بانوي سخنور ايران است و بعضي قطعات زيبا و دل‌آويز از او باقي مانده است.

                                  چنين قصه که دارد ياد هرگز؟
                                  چنين کاري کرا افتاد هرگز؟

رابعه يگانه دختر کعب امير بلخ بود. چنان لطيف و زيبا بود که قرار از دل‌ها مي‌ربود و چشمان سياه جادوگرش با تير مژگان در دل‌ها مي‌نشست. جان‌ها نثار لبان مرجاني و دندانهاي مرواريدگونش مي‌گشت. جمال ظاهر و لطف ذوق به هم آميخته و او را دلبري بي‌همتا ساخته بود. رابعه چنان خوش زبان بود که شعرش از شيريني لب حکايت مي‌کرد. پدر نيز چنان دل بدو بسته بود که آني از خيالش منصرف نمي‌شد و فکر آيندۀ دختر پيوسته رنجورش مي‌داشت. چون مرگش فرا رسيد، پسر خود حارث را پيش خواند و دلبند خويش را بدو سپرد و گفت: «چه شهرياراني که درّ گرانمايه را از من خواستند و من هيچ کس را لايق او نشناختم، اما تو چون کسي را شايستۀ او يافتي خودداني تا به هر راهي که مي‌داني روزگارش را خرم سازي.» پسر گفته‌هاي پدر را پذيرفت و پس از او بر تخت شاهي نشست و خواهر را چون جان گرامي داشت. اما روزگار بازي ديگري پيش آورد.

روزي حارث به مناسبت جلوس به تخت شاهي جشني برپا ساخت. بساط عيش د رباغ باشکوهي گسترده شد که از صفا و پاکي چون بهشت برين بود. سبزۀ بهاري حکايت از شور جواني مي‌کرد و غنچۀ گل به دست باد دامن مي‌دريد. آب روشن و صاف از نهر پوشيده از گل مي‌گذشت و از ادب سر بر نمي‌آورد تا بر بساط جشن نگهي افکند. تخت شاه بر ايوان بلندي قرار گرفته و حارث چون خورشيدي بر آن نشسته بود. چاکران و کهتران چون رشته‌هاي مرواريد دورادور وي را گرفته و کمر خدمت بر ميان بسته بودند. همه نيکوروي و بلند قامت، همه سرافراز و دلاور. اما از ميان همۀ آن‌ها جواني دلارا و خوش اندام، چون ماه در ميان ستارگان مي‌درخشيد و بيننده را به تحسين وا مي‌داشت؛ نگهبان گنج‌هاي شاه بود و بکتاش نام داشت. بزرگان و شريفان براي تهنيت شاه در جشن حضور يافتند و از شادي و سرور سرمست گشتند و چون رابعه از شکوه جشن خبر يافت به بام قصر آمد تا از نزديک آن همه شادي و شکوه را به چشم ببيند. لختي از هر سو نظاره کرد. ناگهان نگاهش به بکتاش افتاد که به ساقي‌گري در برابر شاه ايستاده بود و جلوه‌گري مي‌کرد؛ گاه به چهره‌اي گلگون از مستي مي‌گساري مي‌کرد و گاه رباب مي‌نواخت، گاه چون بلبل نغمۀ خوش سر مي‌داد و گاه چون گل عشوه و ناز مي‌کرد. رابعه که بکتاش را به آن دل‌فروزي ديد، آتشي از عشق به جانش افتاد و سراپايش را فراگرفت. از آن پس خواب شب و آرام روز از او رخت بربست و طوفاني سهمگين در وجودش پديد آمد. ديدگانش چون ابر مي‌گريست و دلش چون شمع مي‌گداخت. پس از يک سال، رنج و اندوه چنان ناتوانش کرد که او را يکباره از پا درآورد و بر بستر بيماريش افکند. برادر بر بالينش طبيب آورد تا دردش را درمان کند، اما چه سود؟

چنان دردي کجا درمان پذيرد        که جان‌درمان هم از جانان پذيرد

رابعه دايه‌اي داشت دلسوز و غمخوار و زيرک و کاردان. با حيله و چاره‌گري و نرمي و گرمي پردۀ شرم را از چهرۀ او برافکند و قفل دهانش را گشاد تا سرانجام دختر داستان عشق خود را به غلام، بر دايه آشکار کرد و گفت:

چنان عشقش مرا بي‌خويش آورد        که صد ساله غمم در پيش آورد

چنين بيمار و سرگردان از آنم        که مي دانم که قدرش مي‌ندانم

سخن چون مي‌توان زان سر و من گفت        چرا بايد ز ديگر کس سخن گفت

باري از دايه خواست که در دم برخيزد و سوي دلبر بشتابد و اين داستان را با او در ميان بگذارد، به قسمي که رازش بر کسي فاش نشود، و خود برخاست و نامه‌اي نوشت:

الا اي غايب حاضر کجايي        به پيش من نه اي آخر کجايي

بيا و چشم و دل را ميهمان کن        و گرنه تيغ گير و قصد جان کن

دلم بردي و گر بودي هزارم        نبودي جز فشاندن بر تو کارم

ز تو يک لحظه دل زان برنگيرم        که من هرگز دل از جان برنگيرم

اگر آئي به دستم باز رستم        و گرنه مي‌روم هر جا که هستم

به هر انگشت در گيرم چراغي        ترا مي‌جويم از هر دشت و باغي

اگر پيشم چو شمع آئي پديدار        و گرنه چون چراغم مرده انگار

پس از نوشتن، چهرۀ خويش را بر آن نقش کرد و به سوي محبوب فرستاد. بکتاش چون نامه را ديد از آن لطف طبع و نقش زيبا در عجب ماند و چنان يکباره دل بدو سپرد که گويي سال‌ها آشناي او بوده است. پيغام مهرآميزي فرستاد و عشق را با عشق پاسخ داد. چون رابعه از زبان دايه به عشق محبوب پي برد، دلشاد گشت و اشک شادي از ديده روان ساخت. ار آن پس روز و شب با طبع روان غزل‌ها مي‌ساخت و به سوي دلبر مي‌فرستاد. بکتاش هم پس از خواندن هر شعر عاشق‌تر و دلداده‌تر مي‌شد. مدت‌ها گذشت. روزي بکتاش رابعه را در محلي ديد و شناخت و همان دم به دامنش آويخت. اما به جاي آن که از دلبر نرمي و دلدادگي ببيند با خشونت و سردي روبه روگشت. چنان دختر از کار او برآشفت و از گستاخيش روي در هم کشيد که با سختي او را از خود راند و پاسخي جز ملامت نداد:

که هان اي بي‌ادب اين چه دلبريست        تو روباهي ترا چه جاي شيريست

که باشي تو که گيري دامن من        که ترسد سايه از پيراهن من

عاشق نااميد برجاي ماند و گفت: «اي بت دل‌فروز، اين چه حکايت است که در نهان شعرم مي‌فرستي و ديوانه‌ام مي کني و اکنون روي مي‌پوشي و چون بيگانگان از خود مي‌رانيم؟»
دختر با مناعت پاسخ داد که: «از اين راز آگاه نيستي و نمي‌داني که آتشي که در دلم زبانه مي‌کشد و هستيم را خاکستر مي‌کند به نزدم چه گرانبهاست. چيزي نيست که با جسم خاکي سر و کار داشته باشد. جان غمديدۀ من طالب هوس‌هاي پست و شهواني نيست. ترا همين بس که بهانۀ اين عشق سوزان و محرم اسرارم باشي، دست از دامنم بدار که با اين کار چون بيگانگان از آستانه‌ام دور شوي.»
پس از اين سخن، رفت و غلام را شيفته‌تر از پيش برجاي گذاشت و خود همچنان به شعر گفتن پرداخت و آتش درون را با طبع چون آب تسکين داد.

روزي دختر عاشق تنها ميان چمن‌ها مي گشت و مي خواند:

الا اي باد شبگيري گذر کن        ز من آن ترک يغما را خبر کن

بگو کز تشنگي خوابم ببردي        ببردي آبم و آبم ببردي

چون دريافت که برادرش شعرش را مي‌شنود کلمۀ «ترک يغما» را به «سرخ سقا» يعني سقاي سرخ رويي که هر روز سبويي آب برايش مي‌آورد، تبديل کرد. اما برادر از آن پس به خواهر بدگمان شد.
از اين واقعه ماهي گذشت و دشمني بر ملک حارث حمله ور گشت و سپاهي بي‌شمار بر او تاخت. حارث هم پگاهي با سپاهي چون بختش جوان از شهر بيرون رفت. خروش کوس گوش فلک را کر کرد و زمين از خون دشمنان چون لاله رنگين شد. اجل چنگال خود را به قصد جان مردم تيز کرد و قيامت برپا گشت.

حارث سپاه را به سويي جمع آورد و خود چون شير بر دشمن حمله کرد. از سوي ديگر بکتاش با دو دست شمشير مي‌زد و دلاوري‌ها مي‌نمود. سرانجام چشم‌زخمي بدو رسيد و سرش از ضربت شمشير دشمن زخم برداشت. اما همين که نزديک بود گرفتار شود، شخص رو بستۀ سلاح پوشيده‌اي سواره پيش‌صف درآمد و چنان خروشي برآورد که از فرياد او ترس در دل‌ها جاي گرفت. سوار بر دشمن زد و سرها به خاک افکند و يک سر به سوي بکتاش روان گشت. او را برگرفت و به ميان صف سپاه برد و به ديگرانش سپرد و خود چون برق ناپديد گشت. هيچ کس از حال او آگاه نشد و ندانست که کيست. اين سپاهي دلاور، رابعه بود که جان بکتاش را نجات بخشيد.

اما به محض آن که ناپديد گشت سپاه دشمن چون دريا به موج آمد و چون سيل روان گشت و اگر لشکريان شاه بخارا به کمک نمي‌شتافتند دياري در شهر باقي نمي‌ماند. حارث پس از اين کمک، پيروز به شهر برگشت و چون سوار مرد افکن را طلبيد نشاني از او نجست. گويي فرشته اي بود که از زمين رخت بربست. همين که شب فرا رسيد، و قرص ماه چون صابون، کفي از نور بر علم پاشيد؛ رابعه که از جراحت بکتاش دلي سوخته داشت و خواب از چشمش دور گشته بود نامه اي به او نوشت:

چه افتادت که افتادي به خون در        چو من زين غم نبيني سرنگون‌تر

همه شب هم‌چو شمعم سوز در بر        چو شب بگذشت مرگ روز بر سر

چه مي‌خواهي ز من با اين همه سوز        که نه شب بوده‌ام بي‌سوز نه روز

چنان گشتم ز سوداي تو بي‌خويش        که از پس مي‌ندانم راه و از پيش

اگر اميد وصل تو نبودي        نه گردي ماندي از من نه دوري

نامه مانند مرهم درد، بکتاش را تسکين داد و سيل اشک از ديدگانش روان ساخت و به دلدار پيغام فرستاد:

که: «جانا تا کيم تنها گذاري        سر بيمار پرسيدن نداري

چو داري خوي مردم چون لبيبان        دمي بنشين به بالين غريبان

اگر يک زخم دارم بر سر امروز        هزارم هست بر جان اي دل افروز

ز شوقت پيرهن بر من کفن کن شد»        بگفت اين وز خود بي‌خويشتن شد

چند روزي گذشت و زخم بکتاش بهبود يافت.

 رابعه روزي در راهي به رودکي شاعر برخورد. شعرها براي يکديگر خواندند و سؤال و جواب ها کردند. رودکي از طبع لطيف دختر در تعجب ماند چون از عشقش آگاه گشت راز طبعش را دانست و چون از آن جا به بخارا رفت به درگاه شاه بخارا، که به کمک حارث شتافته بود، رسيد. از قضا حارث نيز براي عذرخواهي و سپاس‌گذاري همان روز به دربار شاه وارد گشت. جشن شاهانه‌اي برپا شد و بزرگان و شاعران بار يافتند. شاه از رودکي شعر خواست. او هم برپا خاست و چون شعرهاي دختر را به ياد داشت همه را برخواند. مجلس سخت گرم شد و شاه چنان مجذوب گشت که نام گويندۀ شعر را از او پرسيد. رودکي هم مست مي و گرم شعر، بي‌خبر از وجود حارث، زبان گشاد و داستان را چنان که بود بي‌پرده نقل کرد و گفت شعر از دختر کعب است که مرغ دلش در دام غلامي اسير گشته است چنان که نه خوردن مي‌داند و نه خفتن و جز شعر گفتن و غزل سرودن و نهاني براي معشوق نامه فرستادن کاري ندارد. راز شعر سوزانش جز اين نيست.

حارث داستان را شنيد و خود را به مستي زد چنان که گويي چيزي نشنيده است. اما چون به شهر خود بازگشت دلش از خشم مي جوشيد و در پي بهانه‌اي مي‌گشت تا خون خواهر را فرو ريزد و ننگ را از دامان خود بشويد.

بکتاش نامه‌هاي آن ماه را که سراپا از سوز درون حکايت مي کرد يک‌جا جمع کرده و چون گنج گرانبها در درجي جاي داده بود. رفيقي داشت ناپاک که ازديدن آن درج حرص بر جانش غالب شد و به گمان گوهر سرش را گشاد و چون آن نامه‌ها را برخواند همه را نزد شاه برد. حارث به يکباره از جا دررفت. آتش خشم سراسر وجودش را چنان فرا گرفت که در همان دم کمر قتل خواهر بست. ابتدا بکتاش را به بند آورد و در چاهي محبوس ساخت، سپس نقشۀ قتل خواهر را کشيد. فرمود تا حمامي بتابند و آن سيمتن را در آن بيافکنند و سپس رگزن هر دو دستش را رگ بزند و آن را باز بگذارد. دژخيمان کردند. رابعه را به گرمابه بردند و از سنگ و آهن در را محکم بستند. دختر فريادها کشيد و آتش به جانش افتاد؛ اما نه از ضعف و دادخواهي، بلکه آتش عشق، شوز طبع، شعر سوزان، آتش جواني، آتش بيماري و سستي، آتش مستي، آتش از غم رسوايي، همۀ اين ها چنان او را مي‌سوزاندند که هيچ آبي قدرت خاموش کردن آن‌ها را نداشت. آهسته خون از بدنش مي‌رفت و دورش را فرامي‌گرفت. دختر شاعر انگشت در خون فرو مي‌برد و غزل‌هاي پر سوز بر ديوار نقش مي‌کرد. همچنان که ديوار با خون رنگين مي‌شد چهره‌اش بي‌رنگ مي‌گشت و هنگامي که در گرمابه ديواري نانوشته نماند در تنش نيز خوني باقي نماند. ديوار از شعر پر شد و آن ماه‌پيکر چون پاره‌اي از ديوار برجاي خشک شد و جان شيرينش ميان خون و آتش و اشک از تن برآمد.

روزديگر گرمابه را گشودند و آن دلفروز را چون زعفران از پاي تا فرق غرق در خون ديدند. پيکرش را شستند و در خاک نهفتند و سراسر ديوار گرمابه را از اين شعر جگرسوز پر يافتند:

نگارا بي تو چشمم چشمه‌سار است         همه رويم به خون دل نگار است

ربودي جان و در وي خوش نشستي        غلط کردم که بر آتش نشستي

چو در دل آمدي بيرون نيايي        غلط کردم که تو در خون نيايي

چو از دو چشم من دو جوي دادي        به گرمابه مرا سرشوي دادي

منم چون ماهيي بر تابه آخر        نمي‌آيي بدين گرمابه آخر؟

نصيب عشق اين آمد ز درگاه        گه در دوزخ کنندش زنده آگاه

سه ره دارد جهان عشق اکنون        يکي آتش يکي اشک و يکي خون

به آتش خواستم جانم که سوزد        چو جاي تست نتوانم که سوزد

به اشکم پاي جانان مي بشويم        بخونم دست از جان مي بشويم

بخوردي خون جان من تمامي        که نوشت باد، اي يار گرامي

کنون در آتش و در اشک و در خون        برفتم زين جهان جيفه بيرون

مرا بي تو سرآمد زندگاني         منت رفتم تو جاويذان بماني

چون بکتاش از اين واقعه آگاه گشت، نهاني فرار کرد و شبانگاه به خانۀ حارث آمد و سرش را از تن جدا کرد؛ و هم آنگاه به سر قبر دختر شتافت و با دشنه دل خويش شکافت.

نبودش صبر بي يار يگانه         بدو پيوست و کوته شد فسانه.

امتحانات هماهنگ اردیبهشت وخرداد90

برای دریافت سوال وپاسخنامه امتحانات هماهنگ و

 نهایی(اردیبهشت وخرداد۹۰)

 

سال اول،دوم، سوم ودوره ی پیش دانشگاهی به آدرس

 زیرمراجعه فرمایید:

http://www.aee.medu

معنی در س 1تا 3ادبیات تخصصی انسانی سوم

ستایش خدا

درس اول

1- به نام خدایی که نگارزمین (گل ها وگیا هان ) است و(روشنی بخش چهره) فرشتگان زیبا رو را خلق کرد .

2- او خداوندی است که خود علت و علل است ( ضعف و بیماری به او راه نمی یابد ) و او خدایی است که در فرمانروایش هیچ نقص و اشکالی راه ندارد .

3- و هم و خیال انسان از شناخت خداوند عاجز است و عقل از شناخت ماهیت خداوند ناتوان است

4- او شریکی ندارد و یاری دهنده همه است هیچ کس ابدی نیست و فقط خداوند تا ابد باقی است

5- خداوندازلی و ابدی است ( برای خداوند ابتدا و انتهایی نمی توان در نظر گرفت )

6- به ماه روشنایی بخشیده است و به ستاره ی عطارد دوات و قلم عطا کرده است (او را مظهر نویسندگی قرار داده)

7- خداوند انسان یتیمی را ( پیامبر ) حبیب و دوست خود می خواند و او را از پایین ترین درجه به بالاترین درجات می رساند

خواجوی کرمانی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نعمت پیامبر (ص )

 

1- پیامبر داری اخلاق نیک و عادت های پسندیده است او پیامبر خدا بر مردم و شفاعت کننده امت خود است .

2- او پیشوای پیامبران و راهنمای راه شناخت خداست او امانت دار خداوند است و کسی است که جبرئیل بر او نازل شد .

3- او پیامبری است که وحی هنوز تمام نشده بود با رسالت خود همه ادیان را منسوخ و بی اعتبار کرد .

4- وقتی پیامبر ( ص ) تصمیم به اندار مشرکان گرفت با معجزه خود ماه را به دو نیم کرد .

5- وقتی آوازه و شهرت پیامبر در همه جا پیچید کاخ بزرگ ساسانیان فرو ریخت .

6- شبی به معراج می رود و از نظر مقام و منزلت از جبرئیل پیشی می گیرد .

7- آن چنان با شتاب و عجله به خدا نزدیک می شد و پیش می رفت که در سدره ( نامه درختی بهشتی )

جبرئیل از او عقب می ماند .

8- پیامبر به جبرئیل می گوید ای جبرئیل بالاتر بیا .

9- جبرئیل به پیامبر گفت من از این بیشتر اجازه ندارم و توانایی من بیشتر از این نیست .

10- اگر به اندازه یک سر مو هم بالاتر بیایم تجلی فروغ خداوند مرا نابود می کند .

11- من چگونه می توانم تو را به طور شایسته کنم ای پیامبر خدا بر مردم سلام و درود بر تو باد .

12- در حالی که خداوند تو را ستایش کرده است و به تو قدر و ارج نهاده است و به جبرئیل فرمان داده که تو را ستایش کند .

13- من که در کمال و معرفت ، ناتوان و عاجز هستم چگونه می توانم تو را ستایش کنم ای پیامبر خدا بر تو سلام و درود باد .

درس دوم رستم و اسفندیار

 

1- بلبل در باغ و بوستان بخاطر گل ناله سر می دهد و گل از ناله بلبل افتخار می کند .

2- کسی نمی داند که بلبل چه می گوید و در پای گل از چه می نالد .

3- او از مرگ اسفندیار می نالد چون جزءاه و حسرت چیزی از او یادگار ندارد .

4- مرگ او در زابل به دست فرزند قوی هیکل زال خواهد بود .

5- اگر خواهان تاج و تخت پادشاهی هستی سپاهت را به طرف سیستان ببر .

6- وقتی آنجا رسیدی دستهای رستم را ببند در حالی که دستش بسته او را پیش من بیاور .

7- در دنیا هر کسی که قدر شناس باشد تلاش می کند و با بزرگان سازش و صلح می کند .

8- زمان زیادی لهراسب پادشاه بود اما تو برای احترام به کاخ او نیامدی .

9- و وقتی که کشور را لهراسب به گشتاسب داد تو به کاخ او نیامدی .

10- رستم به اسفندیار می گوید با من بد رفتاری و بد زبانی نکن و با دشمنت بجنگ و با من نجنگ .

11- سخنی را که تا کنون کسی به من نگفته تو به من نگو و با جرات و گستاخی کار بیهوده نکن .

12- دل رستم پر از غم و قصه شد و جهان در مقابل چشمانش تیره و تار شد .

13- اگر من دست به بند او بدهم و یا از کشتن او احساس سر افرازی کنم

14- این هر دو کار نفرین شده ، زشت و زیان بار و بدعت خواهد بود .

15- هم از بندی که به دستانم میدهد من بد نام خواهم شد و هم با کشتن او سرانجام خوبی نخواهم داشت .

16- و تا زمانی که مردم در روی زمین خواهند بود سرزنش کردن من کهنه نمی شود .

17- که رستم از دست جوانی آسیب دید و دستان او را بست .

18- همچنین نام من با ننگ و نفرت قرین خواهد بود و در جهان اعتباری برای من نخواهد بود .

19- و اگر در میدان جنگ کشته شدم در میدان جنگ به پادشاهان همیشه شرمنده خواهم بود .

20- و اگر من کشته شوم ارزش و اعتباری برای زابل نخواهد ماند .

21- رستم به او می گوید ای پهلوان شهرت طلب اگر تو چنین خواسته ای داری

22- تن تو را مهمان سم اسب خود می کنم و با گرز دردت (مر ض جنگ طلبی )را دوا می کنم

23- تو فردا ضربه سر نیزه مرا و نیز آمادگی مرا خواهی دید .

24- بعد از آن تو خواهان جنگ با پهلوانان در میدان جنگ نخواهی بود .

25- وقتی روز شد رستم برای حفاظت تن خود لباس های جنگیش را می پوشد (ببر را روی گبر پوشید.)

26- طنابی به ترک زین اسب خود بست و سوار اسب پیر پیکر خود شد .

27- با این (اوصاف

 در حالی که دلش پر از آه و افسوس و لبش پر از پند و اندرز بود تا لب رود هیرمند آمد .

28- از کنار رود به سمت بلندی رفت و از کار روزگار متعجب بود .

29- ای اسفندیار شاد و شادمان حریفت آمد آماده جنگ باش .

30- وقتی اسفندیار یار این سخنان را از آن شیر جنگ آور پیر شنید

31- خندید من از همان زمانی که از خواب بلند شدم آماده جنگ هستم .

32- دستور داد تا بر اسب سیاه زین بنهند و او را به نزد پادشاه ببرند .

33- وقتی اسفندیار یار جنگ جو لباس جنگی خود را پوشید به سبب شادی و قدرت که در او بود.

34- نوک نیزه را بر زمین گذاشت و از روی زمین به پشت زین پرید .

35- مانند پلنگی برای شکار پشت گورخر می پرد و او را آشفته و مضطرب می کند

36- به این شکل هر دو به میدان جنگ رفتند .گویی در جهان هیچ شادی و نشاطی وجود ندارد .

37- وقتی دو پهلوان پیر و جوان به آن دو پهلوان سر افراز نزدیک شدند

38- شیهه ای از اسب آن دو بلند شد که گویی میدان جنگ شکافته شد . ( آرایه اغراق )

39- رستم با صدای بلند گفت ای پادشاه خوشبخت و شاد

40- اگر خواهان جنگ و خون ریزی هستی

41- بگو تا جنگجویانی از زابل مسلح به شمشیرهای کابلی هستند بیارم .

42- و در میدان جنگ آنها را به جنگ بیندازیم.

43- تو که خواهان خون ریزی هستی جنگیدن ( سپاهیان مرا ) ببینی ؟

44- اسفندیار پاسخ داد چرا این قدر سخنان بیهوده می گویی

45- من چه نیازی به جنگ زابلستان و یا ایران و کابلستان دارم .

46- آیین و روش من اینگونه نیست و این کار در نظر من شایسته نیست .

47- که ایرانیان را به کشتن دهم و خودم در جهان پادشاهی کنم.

48- و اگر تو نیازی به یارو کمکی داری با خود بیاور من نیاز به کمک ندارم .

49- با همدیگر پیمان بستند که کسی در آن جنگ کمکشان نکند.

درس سوم رستم و اسفندیار (2)

 

1-تیر و کمان را گرفتند و جنگ به حدی شدید شد که آسمان تیره و تار شد .

2- با نوک پیکانها گویی آتشی به پا کردند و گویی که تیر اندازی زه به تن می دوختند .

3- اسفندیار ناراحت شد و ابروهایش پرچین و چروک شد. ( کنایه خشمگین شد )

4- وقتی که او دست به کمان می برد هیچ کس از چنگ تیرو کمان او در امان نمی ماند .

5- وقتی که او شست را از کمان برداشت و تیر را رها کرد .

6- وقتی که رخش و رستم از کار جنگ در مانده شدند با بیچاره گی اندیشیدند

7- رستم بسیار تند و تیز مثل باد از اسب پیاده شد و به طرف بلندی رفت

8- و همچنین رخش با عظمت و زخمی هم صاحب خود را ترک کرد و به سوی خانه رفت

9- بر روی آن بلندی از رستم خون می رفت به گونه ای که رستم که مانند کوه بیستون بود سست و لرزان شد .

10- سر نوشت آن را مستقیم به چشم اسفندیار می زند و او را کور می کند در حالی که تو دلت پر از خشم است

11- ای مرد سیستانی مگر تو قدرت و کمان مرا فراموش کرده ای(حالت تمسخر عمدا سگزی را به کار می برد.)

 

12- تو با حیله و نیرنگ زال اینگونه سالم و درست شدی وگرنه که الان مرده بودی و دنبال گور می گشتی

13- امروز طوری گردنت را می کوبم که دیگر زال تو را زنده نبیند .

14- از خدای پاک بترس و بر خلاف عقل و احساس خود عمل نکن ( مگذار احساس تو عقل و خرد تو را به خاک بسپارد )

15- من امروز به خاطر جنگ نیامدم من امروز بخاطر عذر خواهی آمده ام .

16- در حالی که تو به جنگ با من تلاش می کنی و چشم عقلت را بسته ای

17- کمان را آماده کرد و در آن تیرگزی را که پیکان آن در آب مهلک (آب انگور)کرده بود .

18- داخل کمان گذاشت و سر خود را به سمت آسمان بلند کرد

19- گفت ای آفریننده خورشید ای خدایی که شکوه و عظمت و قدرت و دانش در دستان تواست

20- تو می بینی که روح و روان من پاک است و از نیت و قدرت من آگاهی

21- که هر چقدر که اصراار می کنم که شاید اسفندیار دست از جنگ از من بردار ( تاثیری ندارد )

22- تو می دانی که او ظالمانه به جنگ می کوشد و جنگ آوری و مردانگی را به رخ می کشد

23- مرا به خاطر این گناه مجازات نکن ای خدایی که آفریننده ماه و ستارگان هستی

24- به همان شیوه ای که سیمرغ دستور داده بود رستم تیر گز را در کمان گذاشت

25- آن تیر را به چشمان اسفندیار زد طوری که جهان در مقابل چشمانش تیره و تار شد .

26- قامت بلند اسفندیار خمیده شد و شکوه و عظمت دانش از او دور شد .

 

 

 

 

 

 

 

 

ادبیات اول درس اول (با یاد تو هیچ کس نبود روا)

ادبيات فارسي (1) – سال اول متوسطه درس اول

با تو ياد هيچ كس نبود روا

با تو ياد هيچ كس نبود روا
آ

بيت اول :
اي خداي مهربان و بخشنده ، اي كه از فضل و بخشش تو حاجت هر نيازمند برآورده مي شود، با بودن خدايي چون تو، شايسته نيست . كه بنده به ديگري روي آورد و از غير تو ياري بخواهد.

بيت 2 :
خدايا ، داشن اندك ما را كه همچون قطره اي از درياهاست. به درياهاي دانش بيكران خود متصل كن

بيت 3 :
خدايا، همان قطره كه از درياي معرفت دانش خود به ما بخشيدي، از آلودگي به هوا و هوس و گرايش هاي مادي و لذت هاي جسماني حفظ كن.

بيت 4 :
خدايا همچون پرندگان حريص و گرسنه اي كه در مسير پروازشان دام هاي پردانه ي بسياري گسترده شده، در مسير زندگي ما نيز امكان لغزش و خطا و گمراهي بسيار است.

بيت 5 :
اما اگر در هر قدم از مسير زندگي ماف هزاران قطر باشد، نگراني و اندوهي نداريم زيرا مي دانيم كه تو براي خداي مهربان، هرگز بنده ات را تنها گذاري.

بند 6 :
از خدا مي خواهيم كه ما را موفق كند كه بنده ي ، مطيع و شاد باشيم. زيرا بنده ناسپاس و نافرمان از لطف پروردگار محروم خواهد شد.

بند 7 :
انسان ناسپاس و گمراه تنها به خودش بدي نمي كند، اخلاق رفتار بد او مانند آتش به همه جا سرايت مي كند و به همه زبان مي رساند.

خودآزمايي درس 1 :
1. در درس ستايش خدا و پيغمبر بين كدام كلمات آزايه ي «سجع ديده مي شود؟ (مثال : تابنده و پاينده)

سجع همانندي كلمات در پايان دو جمله يا بيشتر است.
آفريننده اي است كه پرستيدن اوست سزاوار، دهنده اي است كه خواستن جز او نيست خوش گوار . هست كننده از نيست كننده از هستي

كلمات سجع در ساير عبارات درس :
خواري و سروري / زيبنده و درخورنده / گزيد و رسيد / باز پسين و پيشين / بندي و پندي / راه نماينده و آگاهاننده / ستوده و شنونده / بركار و خار

2. منظور از جملات پاياني متن چيست؟

منظور از جملات «تا باد و آب و ......» اين است كه تا جهان باقي است.

3. متصل گردان به درياهاي خويش يعني چه ؟

خدايا ، دانش و معرفت ما را بيشتر كن

4. چرا بي ادب از لطف پروردگار محروم مي شود؟

زيرا با نافرماني و ناسپاس خود نشان مي دهد كه لايق بهره برداري از نعمتهاي بي كران پروردگار نيست.

پاسخ خودازمایی ادبیات اول

پاسخ خود آزمایی های ادبیات اول
درس اول صفحه ی ۶
۱- سزاوار ، خوش گوار- نیستی ، هستی – خواری ، سروری – زیبنده ، درخورنده – گزید ، رسید – بازپسین ، پیشین – بندی ، پندی – راه نماینده ، آگاهاننده – ستوده ، شنوده – کار ، خار .
۲- ارجمند گرداننده ی بندگان از خواری ، درپای افکننده ی گردن کشان از سروری .
۳- دعا می کند تا دنیا برقرار است بر پیامبر و خاندانش درود باد.
۴- علم ناقص و جزیی ما را به دریای بی پایان علم و معرفت خود متصل کن .
۵- زیرا با گستاخی خود نشان می دهد معرفت حضور در بارگاه خداوندی را ندارد و از بین بردن غرور راکه لازمه بندگی است به جا نیاورده است .

درس دوم – ادبیات حماسی (رزم رستم وسهراب (۱) ) صفحه ی ۱۴
۱- بیت های : چویک ماه شد، همچو یک سال بود برش چون بر رستم زال بود
چوده سال شد زان زمین کس نبود که یارست با وی نبرد آزمود
۲- پسر پدر را بکشد و سپس سهراب نیز به دست فرستادگان مخصوصش کشته شود و به این طریق دشمنان جدی او از بین بروند.
۳- کاووس را از تخت بردارد و پدرش ، رستم را به جای او بنشاند و سپس به توران آمده افراسیاب را نیز از تخت به زیر کشد.
۴- افراسیاب

درس سوم – رزم رستم و سهراب (۲) صفحه ۲۰
۱- سرنوشت : زیرا از دید سازندگان داستان حکم سرنوشت تغییر ناپذیر است ، به گفته ی سهراب : چنین رفت و این بودنی کار بود.
افراسیاب : زیرا با فرستادن دوتن از فرماندهانش (هومان و بارمان ) مانع از شناسایی پدر وپسر شدند .
کاووس : به علت انتقام از رستم نوشدارو نمی فرستد .
رستم : زیرا با وجود اصرار وپافشاری سهراب ، نام خود را نمی گوید .
سهراب : به علت جوانی و خامی با ساده دلی از رستم فریب می خورد وخود را معرفی نمی کند .
۲- تکلیف دانش آموزی
۳- نوش دارو، داروی شفابخشی بود که کاووس آن را در اختیار داشت، بعد از این که رستم پهلوی سهراب را می درد گودرز را نزد کاووس می فرستد و از او نوشدارو طلب می کند اما کاووس از فرستادن دارو خودداری می کند زیرا با خود می گوید اگر سهراب بهبودی یابد پدر و پسر خطری جدی برای ما پیش می آورند – وقتی رستم از زابل فرا خوانده می شود در آمدن درنگ می کند و کاووس از این گستاخی برآشفته می شود و به گیو فرمان می دهد که رستم را بردار کند و رستم با شنیدن این سخنان خشمگین می شود و با پرخاش به او از درگاه بیرون می آید و عاقبت بزرگان با التماس او را برمی گردانند ، لذا کاووس با خود فکر می کند وقتی سهراب بهبودی یابد رستم بدو پشت گرم شده و دیگر بدو وقعی نمی نهد – رستم پس از شنیدن پاسخ منفی کاووس خود برای گرفتن دارو به راه می افتد اما هنوز راهی نرفته بود که خبر می دهند سهراب درگذشته است .

۴- صفحه ی ۱۷-مصراع اول بیت : زدش بر زمین بر به کردار شیر بدانست کاو هم نماند به زیر
ومصراع دوم بیت: چوبشنید رستم ، سرش خیره گشت جهان پیش چشم اندرش تیره گشت
۵- چون اجل ومرگش فرا رسیده بود توانایی ایستادگی در مقابل رستم را نداشت .
۶- صفحه ی ۱۵ : به سهراب گفت ای یل شیر گیر کمند افکن و گرد و شمشیر گیر
دگرگونه تر باشد آییـــــن ما جز این باشـــد آرایش دین ما

وصفحه ۱۵و۱۶ کسی کاو به کشتی نبـــرد آورد سر مهتــــــری زیر گرد آورد
نخستین که پشتش نهد بر زمین نبرد سرش گرچه باشد به کین

صفحه ۱۷ : کنون گرتو درآب ماهی شوی وگرچون شب اندر سیاهی شوی
وگرچون ستاره شوی بر سپهر ببری ز روی زمین پاک مهــــــر
بخواهد هم از توپدر کین من چو بیند که خاک است بالیــن من

وصفحه ی ۱۷: از این نامداران گردن کشــــــــان کسی هم بــرد سوی رستم نشان
که سهراب کشته است و افکنده خوار تورا خواست کردن همی خواستار
ودو بیت پایانی همین صفحه (صفحه ۱۷) نیز موقوف المعانی اند.
۷- در مثنوی هر بیت قافیه ای مستقل دارد و برای سرودن مطالب طولانی و داستان مناسب است در حالی که قافیه درغزل در پایان مصراع اول و مصراع های زوج می آید و معمولاً ابیات غزل بین ((۵ تا۱۵)) است و محتوایی عاطفی دارد.
درس چهارم میر علم دار صفحه ۳۳
۱- ابیات زیر نارسایی قافیه دارد: صفحه ۲۶ بیت یازده چه تقصیر دارند طفلان من / که درپای آب روان جان دهند . صفحه ی ۲۷- بیت دو : مگر کنی به جهان بیعت یزید قبول / دهیم آب به طفلان تو دراین میدان
و بیت چهار = یارب به برادر به چه سان عرض نمایم گویم چه به آن شاه ؟ بود لال زبانم
صفحه ۲۸ بیت ۱(یک ) = برادر جان ، زجا برخیز وآور ذوالجناح امروز / که از بهر جهاد اهل کین گردم سوار امروز
صفحه ۲۹-بیت ده = خدا ناکرده گرما را ز یک دیگر جدا سازند / نه من روی تو را بینم ، نه تو روی مرا دیگر
صفحه ۳۱ بیت ۷و۸ امیر جهان الحذر ، الحذر / زعباس ، شیر ژیان ، الحذر
برس داد لشکر که از دست رفت / سیه شد جهان ، الحذر ، الحذر
و بیت ده : اگر به قطره ی آبی لبش کند سیراب / دگر به جنگ سپه کس نماند از اشرار
۲- صفحه ۳۱ بیت پنج : شمر حضرت عباس و امام حسین (ع) را ((مطلع نورین )) می داند و در همین صفحه عمرسعد در بیت شش ، امام حسین (ع) را ، امام زمان خویش می خواند و دربیت هفت حضرت عباس را شیر ژیان می داند.
۳- ۱- تفاوت در معنای لغوی تعزیه و نمایش است : تعزیه یعنی عزا داری و نمایش یعنی نمایش دادن یا نمود یافتن
کاری است . تعزیه ، گونه ای از نمایش مذهبی است .به ویژه نمایش وقایع کربلاست .
۲- فرم وشکل تعزیه ، برخلاف نمایش فاقد پیچیدگی است و از ساختی سطحی و تک بعدی برخــــوردار اسـت به
گونه ای که اجرای آن را بسیار ساده می سازد و به همین سبب صحنه را به سهولت می توان به وجود آورد یا
تغییر داد .
۳- درتعزیه شخصیت نمایشی وجود ندارد، بلکه شخصیت ها کاملاً شناخته شده هستند . لذا گفت و گوی نمایشی در تعزیه وجود ندارد. درواقع نوعی شبیه خوانی و نقالی است و به دلیل شناخته بودن ، تماشاگران با آنان به راحتی ارتباط برقرار می کنند.
۴- درتعزیه گریم یا اصلاً وجود ندارد یا درحدی بسیار ساده مطرح است .
۵- لباس ها در تعزیه معمولاً در دو رنگ قرمز وسبز است درحالی که در نمایش لباس ها بسیار متنوع است .
۶- زبان و بیان در نمایش تابع عوامل متعدد موجود در نمایش است ، درحالی که در تعزیه بیان ، محاوره ای و عامیانه است .

۴- تکلیف دانش آموزی

درس پنجم – سمک و قطران
۱- سوگند خوردن به نان و نمک مردان و به صحبت جوان مردان – پای بندی به عهد وپیمان و سوگند
۲- شیر آمدی یا روباه ؟
۳- به عنوان ضمانت و پشتوانه ی عهد و پیمان و سوگند .
۴- آتشک
۵- صفحه ۳۸- بند دوم سطر چهارم : توکیستی و از کجا می آیی و به کجا می روی ؟
و بند پایانی سطر اول : او را دل تنگ دیدم . گفتم : ای پهلوان ، چرا دل تنگی ؟
صفحه ی ۳۹ سطر آخر : هردو باهم عهد کردند .
صفحه ی ۴۰ – بند دوم : قطران گفت : ای آتشک ، شیر آمدی یا روباه ؟ سطر بعد : قطران نگاه کرد و سمک را دید.
بند آخر – سطر اول – هردو برخاستند و به خیمه ی قطران آمدند. قطران را دیدند بی هوش افتاده . سمک گفت : ای آتشک او را چگونه ببریم ؟
صفحه ی ۴۲ سطر اول – گفتند : این شخص دیگر کیست ؟ گفت : او برادر من است .
۶- سیاست بود . سمک و قطران دشمن هم بودند و نقشه کشیدن برضد دشمن سیاست است و سمک هیچگاه به قطران قولی نداده بود که بعد با پیمان شکنی به او خیانت کرده باشد.
۷- آتشک عاشق دلارام است و فردی فرصت طلب است که به محض این که متوجه می شود سمک می تواند او را به محبوبش برساند به راحتی به امیر خود خیانت می کند .
۸- فرو بریم : برپا کنیم . قفا زدن : سیلی زدن ، پس گردنی زدن .
۹- می گویند یک مرغابی در آب تصویر (نور) ستاره می دید ، خیال کرد ماهی است . قصد کرد آن را شکار کند ولی چیزی پیدا نکرد. وقتی چند بار امتحان کرد و نتیجه ای نگرفت ، (آن کار را ) رها کرد . روز دیگر هربار در آب ماهی می دید تصور می کرد همان روشنایی روز قبل است و شکار نمی کرد و نتیجه ی این تجربه آن بود که تمام روز گرسنه ماند.
۱۰- گو

درس ششم داستان خیر و شر صفحه ی ۵۰
۱- خیر .
۲- کشاکش همیشگی نیکی و بدی و حاکمیت خوبی ها و این که سرانجام نیکی رستگاری و عاقبت بدی تباهی و نابودی است .
۳- زیرا شر به سبب بدجنسی تصور می کرد که خیر مروارید خود را بعداً پس می گیرد لذا گفت باید چشم هایت را ببخشی که هرگز نتوانی آن را پس بگیری .
۴- هردو داستان کشاکش نیکی و بدی را نشان می دهد و مثل این داستان ، در آن جا نیز هابیل نماد خوبی و قابیل نماد شر و ستمگری است .
۵- گوهر اول : همان لعل و گوهر است که شر آن را از خیر می دزدد و گوهر دوم استعاره از خیر است .
۶- تکلیف دانش آموزی .
۷- داستان ((مرد ونامرد)) که اصل آن از کتاب هزار ویک شب است و آقای مهدی آذر یزدی آن را بازنویسی کرده است و داستان بینوایان رویارویی ژان والژن و ژاور و داستان هابیل و قابیل .
۸- سعی کن تا می توانی در پی کسب علم و دانش باشی زیرا این گوهر گرانقدر در انتظار تو نمی ماند.
آینه ات را جلا ببخش تا نور حق در آن تجلی کند. (آینه استعاره از دل )

درس هفتم طوطی و بقال صفحه ی ۵۴
۱- پیام این دو بیت با پیام درس یکسان است ، هردو به قیاس نابه جا اشاره دارند. مردان حق و انسان های معمولی ظاهری یکسان دارند درحالی که تفاوت آن دو بسیار است . همان طور که تلفظ شیر درنده با شیر خوردنی یکسان است ولی هرکدام ماهیتی جدا دارند.
پس نباید مردان حق رابا سایرین مقایسه کنیم وبامعیارهای خود،آنان رابسنجیم چون در آن صورت به خطا رفته ایم .
۲- دو بیت پایانی در حقیقت نتیجه ی تمثیلی است که مولوی از داستان خود گرفته است : هزاران پدیده ی همانند وجود دارد که تفاوتشان بسیار است ، بسیار آدم های ناپاک و زشت و شیطان صفت وجود دارند که به ظاهر عابد و زاهد جلوه می کنند و مردم فریب ظاهرشان را می خورند پس نباید دیدی سطحی داشت و انسان های وارسته را با آدم های ناپاک قیاس کرد.
۳- زیرا کار طوطی و مرد جولقی هیچ ارتباط و سنخیتی با هم نداشت و قیاسی نابه جا بود.
۴- الف ) قیاس کافران و جادوگران بارگاه فرعون که خود را با حضرت موسی (ع) مقایسه می کردند و می خواستند با او مقابله کنند درحالی که جادوگران با مکر وجادوگری توانستند ریسمان هایی را چون مار به حرکت درآورند ولی عصای موسی با اشاره و قدرت خداوند به اژدهایی تبدیل شد و همه بساط جادوگران را بلعید. گمراهان و غافلان بین معجزه ی پیامبران و سحر ساحران فرقی نمی نهند.
ب) قیاس مسیلمه ی کذاب که خود را با پیامبر برابر دانسته ادعای نبوت کرد درحالی که پیامبر به بالاترین مرحله رسید و در شمار بالاترین انسان ها قرار گرفت و مسیلمه در تاریخ به دلیل کثرت دروغگویی به صفت کذاب شهرت یافت .

درس هشتم (( گل هایی که در نسیم آزادی می شکفد )) صفحه ی ۶۴
۱- انقلاب اسلامی ایران و ایثار و از خود گذشتگی مردم در آن دوران .
۲- هردو یک پیام و مفهوم را می رساند. خون و ایمان دریک سو نماینده ی معنویت و تفنگ و شمشیر در سوی دیگر نشان خشونت ، بیانگر این مسئله است که معنویت ، شهادت و ایمان بر خشونت ، ظلم و استبداد و شمشیر پیروز است جمله ی اول مربوط به انقلاب اسلامی و عبارت دوم تصویر قیام عاشورای حسینی است با این که امام حسین (ع) به شهادت رسیدند اما پیروز حقیقی این میدان ایشان بودند .
۳- با فرا رسیدن آزادی ، هنر و ذوق و استعدادهای مردم شکوفا می شود.
۴- هنرمندان خود را با انقلاب مردم که چون قطاری سریع به جلو می رفت همراه و منطبق کردند.
۵- مردم را راهنمای هنرمندان می داند.

خودآزمایی درس خط خورشید صفحه ی ۶۷
۱- شب : نماد حکومت ظلم و ستم و استبداد ، آسمان : خوبی ها و پاکی ها ، فصل خزان : دوران ستم ، ستاره و شهاب : مبارزان راه آزادی ، هوای مه آلود: فضای شبهه ناک ستم ، پاک کن : مزدوران حکومت نور: امام خوشید : آزادی
۲- قالب نیمایی یا آزاد
۳- گاهی شهابی مشق های شب آسمان را خط می زد . پاک کن هایی از ابر تیره – خط خورشید را پاک می کرد . خون خورشید آتشی در شفق زد.
( ممکن است تصور شود وقتی شهاب نماد مبارزان است دیگر نمی تواند تشخیص باشد . درحالی که وقتی کلمه ای نماد باشد دامنه ی گسترده ای را دربر می گیرد از جمله معنی واقعی خود عبارت نیز می تواند تعبیر شود و لذا می تواند تشخیص محسوب شود.)
۴- امام خمینی با رهبری مردم و انقلاب اسلامی ، سرنوشت وطن را دگرگون ساخت و مسیر تاریخ این سرزمین را متحول نمود.
۵- درشعر (( آب زنیدراه را )) از مولوی :
باغ سلام می کند، سروقیام می کند / سبزه پیاده می رود غنچه سوار می رسد کلمات باغ ، سرو ، سبزه و غنچه مراعات نظیر دارد. و بیت هفت بین کلمات شراب ، خراب و مست و خمار مراعات وجود دارد ودرشعر خط خورشید بین کلمات دفتر ، حرف ، صفحه و در صفحه ی بعد بین مشق شب و خط زدن و پاک کن و بین نور ، خورشید ، آتش ، شفق و شرق مراعات نظیر وجود دارد.

درس نهم دریادلان صف شکن صفحه ی ۷۴
۱- ازحاشیه ی اروندرودوبه دست جوانانی که درحاشیه ی اروندرودگرد آمده اند و آماده ی هجوم به دشمن اند.
۲- در جبهه ها همه ی چیزهای معمولی ، حقیقتی دیگر می یابند و اشیا گویی گنجینه هایی از رازهای شگفت خلقت هستند.
۳- تکلیف دانش آموزی .
۴- بعضی ها وضو می گیرند و بعضی دیگر پیشانی بندهایی را که رویشان نوشته اند ((زایران کربلا)) بر پیشانی می بندند . بعضی دیگر از بچه ها گوشه ی خلوتی یافته اند و گذشته خویش را با وسواس یک قاضی می کاوند.
- بچه های مهندسی آخرین کارهای مانده را راست و ریس می کنند و …
- بچه ها همان بچه های صمیمی وبی تکلف ومتواضعی هستندکه همیشه درمسجدونمازجمعه ومحل کارت می بینی.
- آن روستایی جوانی که گندم وبرنج و خربزه می کاشته ، امشب سربازی است درخدمت ولی امر و … .
۵- از کرخه تا راین ، خط آتش ، بوی پیراهن یوسف – برج مینو ، سجاده ی آتش ، سریال(( لیلی با من است)) که به شکل فیلم سینمایی نیز در آمده است.
۶- صفحه ۷۳= در معرکه ی قلوب مجاهدان خدا ، آرامشی که حاصل ایمان است ، حکومت دارد.
و صفحه ی ۷۲- صف طویل رزمندگان تازه نفس – با آرامش و اطمینانی که حاصل ایمان است- وسعت جبهه ی فتح را به سوی فتوحات آینده طی می کنند.
۷- امروزه به معنی پیشوا و جلودار و رهبر سردسته به کار می رود ، در گذشته ۱- در هیئت های مذهبی به کسی که بین نوحه خواندن یا سینه و زنجیر زدن با صدایی بلند یا حسین ، یا شهید و … می گوید. ۲- در فرهنگ معین آمده است:سردم :۱- محل اجتماع درویشان ،خانقاه۲- اتاقی چوبی که دردهه ی عاشورانزدیک مسجد یا تکیه برپا می کردند و آن را با شمایل ائمه و بزرگان و قالیچه ها و لوازم درویشی می آراستند و شب ها از واردین پذیرایی می کردند و … ۳- (زورخانه) محلی سکو مانند که مشرف بر گود است و مرشد بر آن قرار گیرد و همراه ضرب ، ورزش را رهبری کند .
می توان نتیجه گرفت که سردم دار به کسی گفته می شود که خانقاه دار و یا فردی باشد که مسؤول آماده کردن اتاق چوبی نزدیک مسجد یا تکیه باشد و یا کسی که در زورخانه آن محل را برای مرشد برپا می کرده است و با ظرف سردم که ظرفی برنجی بوده است انعام و پاداش مرشد را جمع آوری می کرده است .
خودآزمایی شعر پاسخ صفحه ی ۷۶
۱- این رسم ایرانی که به هنگام سفر مسافر را از زیر آیینه و قرآن عبور می دهند و مقداری آب نیز پشت سر او می ریزند .
۲- نهاد این مصراع ((مادر)) است . منظور این است که مادرم با آوردن قرآن و آیینه و آب صفا و پاکی و روشنایی معرفت و ایمان را در قلب من وارد می کند.
۳- چراغ نماد ایمان ، استقلال ، آزادی ، فرهنگ ، وطن و خلاصه ی همه ی خوبی ها باشد .
۴- با تمام دل خود می گویم .
۵- آماده شدن برای مبارزه با دشمن .
۶- شعر سنتی دارای وزن و قافیه است و طول مصراع ها با هم برابر است ولی در شعر نو ، تنها شاخه ی نیمایی آن وزن دارد (شاخه های دیگر آن مثل شعر سپیدو انواع دیگر آن وزن عروضی ندارد)
قافیه نیز در شعر نو جایگاه مشخصی ندارد و شاعر هرجا ضرورت شعر ایجاب کند از آن استفاده می کند و طول مصراع ها نیز کوتاه و بلند است و از همه مهم تر این که محتوای اشعار نو بسیار گسترده و متنوع است .

درس دهم هدیه ی نا تمام خودآزمایی صفحه ی ۸۴
۱- پدر نیک با چاره اندیشی و سخنان به موقع خود رابطه ی عاطفی بین مادر و فرزند را تشدید کرد آن جا که نیک به علت تحقیر شدن هدیه اش گریه می کرد سطل را از دست او گرفته مفید بودن آن را ستود و با تمیز کردن آشپزخانه ارزش استفاده از زمین شوی و سطل را نشان داد و با گفتن این که قسمت دیگر از هدیه ی نیک این است که از این به بعد او کف آشپزخانه را خواهد شست هدیه ی نیک را به هدیه ای واقعی و یک کمک مؤثر به مادر بدل کرد و با این تدابیر مادر را از دریافت هدیه اش خوش حال کرد.
۲- زیرا می دانست هدیه ی جو که شانه ای با نگین های کوچک است قطعاً مورد توجه مادر قرار می گیرد و ارزش هدیه ی اورا دوباره پایین می آورد.
۳- تا ارزش هدیه ی برادرش حفظ شود .
۴- جو (راوی داستان )
۵- تکلیف دانش آموزی .
درس یازدهم مسافر صفحه ی ۹۰
۱- آخر دنیا جایی که مرز آفرینش و دنیای خلقت است .
۲- عقل مصلحت اندیش
۳- تیمور لنگ
۴- مصلحان ، بهشتی و رستگارند و ستمگران ، بدفرجام و دوزخی .
۵- با بیت اول : نیرویی به من ده تا قدرت و توان خود را از روی کمال عشق و نهایت محبت ، تسلیم خواسته ها ورضای تو کنم .
بیت دوم : قدرتی به من بخشا تا روح خود را از تعلق به جنبه های ناچیز روزگار بی نیاز کنم و از هرچه رنگ تعلق پذیرد ، آزادش سازم .
۶- ارزشمندی اشک را می رساند زیرا اشک از دل برخاسته و مظهر احساسات و عواطف پاک انسانی است .
اظهار فروتنی می کند (من چیزی نیستم ) می گوید من ابتدا اشک شوق ، سپس اشک دوستی و اکنون اشک اندوهم چون اظهار فروتنی می کند لذا کمال می یابد.
۷- تکلیف دانش آموزی
۸- درشعر سعدی قطره در مقابل عظمت دریا اظهار فروتنی می کند و همین او را به کمال می رساند (به در تبدیل می شود ) و دراین جا نیز اظهار کوچکی قطره را به کمال می رساند.
در هردو تواضع و فروتنی قطره ها را به کمال می رساند.
۹- تکلیف دانش آموزی

خودآزمایی درس دوازدهم از کعبه گشاده گردد این در صفحه ی ۹۶
۱- حتی اگر خود بمیرد محبوبش (عشقش ) پایدار بماند و عاشق تر شود و خداوند از عمر او بکاهد و به عمر لیلی بیفزاید .
۲- بیت ۲۱- از عمر من آن چه هست بر جای بستان و به عمر لیلی افزای
و بیت ۱۹ – کــــز عشق به غایتی رسانـــــم کاو ماند اگر چه من نمانــم
۳- زبان نرم و لطیف و بیانگر احساسات و عواطف و آرزوهای انسانی .
۴- چون رایت عشق آن جهانگیر شد چون مه لیلی آسمان گیر
رایت عشق ، مه لیلی وجه : زیبایی
مشبه به مشبه مشبه به مشبه
رایت عشق مثل مه لیلی آسمان گیر شد
مشبه ادات مشبه به وجه شبه
فرزند عزیز را به صد جهد / بنشاند چو ماه در یکی مهد
مشبه ادات مشبه به
خودآزمایی درس سیزدهم در امواج سند صفحه ی ۱۰۲
۱- بیانگر زوال حکومت خوارزمشاهی . ( وقتی شاعر یا نویسنده با بیان کلماتی در آغاز نوشته ی خود فضای کلی آن را مشخص می کند به آن فضا سازی یا براعت استهلال می گویند )
۲- آتش های ترک : آتش افروزیهای مغولان ، خون تازیک : خون ایرانیان
۳- خون آلودگی ایران کهن و زوال حکومت خود را دید .
۴- در بیت ۱۰- درآن دریای خون در قرص خورشید / غروب آفتاب خویشتن دید : منظور آسمان خون رنگ غروب است .
در بیت ۱۴- درآن دریای خون در دشت تاریک / به دنبال سر چنگیز می گشت : منظور خون سربازان کشته شده (خون کشتگان ) که در دشت نبرد چون دریایی به راه افتاده بود.
۵- موج : به کوه گران (بیت هجده ) و به سیماب (بیت بیست و دو )
رود: به سد روان (بیت بیست ) ، اژدهای زندگی خوار (بیت سی و دو) و دریای بی پایاب (بیت سی و هفت )
۶- با بیانی حماسی آن را خروشان ، ژرف ، بی پهنا ، کف آلود مانند سدی روان و اژدهایی زندگی خوار و چون دریایی بی پایاب وصف می کند .
۷- از بیم بدنامی وبرای این که بتواند بدون دغدغه بجنگد ودرصورت لزوم بتواند برای تجدید قوا فرار کند.
۸- عبور از دریایی عمیق بعد از پشت سر گذاشتن جنگی سخت .
۹- حکومت وزندگی خود را از دست رفته می دید. از درد غرق شدن کودکان مانند موی خود به پیچ وتاب و پریشانی افتادند.
۱۰- چون به پاس هر وجب از خاک این سرزمین سرها و افسرهای بسیار فدا شده است ، پس باید قدر وطن را دانست و آن را کوچک و خوار نشمرد.
۱۱- نمونه ها بسیار است ، جانبازی رزمندگان در رها سازی خرمشهر و … ( تکلیف دانش آموزی )
۱۲-چهارپاره، ازچند بند هم وزن تشکیل شده است و هر بند شامل چهار مصراع که مصراع های زوج آن هم قافیه اند و پس از مشروطه در ایران ابداع شده است و شامل موضوعات غنایی و اجتماعی است .
ولی مثنوی : ابیاتی به هم پیوسته و طولانی است که هر بیت قافیه ای مستقل دارد و از دیر باز در ادبیات ما رواج داشته است و موضوعات بسیار متنوعی دارد .
نمونه های مثنوی : تکلیف دانش آموزی
خودآزمایی درس چهاردهم صفحه ی ۱۰۶
۱- مردم بی هنر
۲- مغیلان مخفف ام + غیلان (غولان ) = مادر غولان . مغیلان یا خار شتر درختچه ای است که در صحرا می روید، چون باد در لای بوته ی مغیلان صدای هوهویی تولید می کرد قدما فکر می کردند که این درختچه ماوای غولان است و غول در زیر آن ، بچه گذاشته و صدای زوزه باد صدای بچه های غول است . به همین دلیل مسافران از نزدیک شدن به این درختچه ها بخصوص در شب واهمه داشتند .
۳- از اصالت موروثی به گوهر اصل و از اصالت اکتسابی به گوهر تن و گوهر هنر نام برده شده است .
۴- خرد و دانش .
۵- ۱- زبان سرخ سر سبز را بر باد می دهد . ۲- تا مرد سخن نگفته باشد / عیب و هنرش نهفته باشد
۳- زبان آید زیان آید ۴- زبان پاسبان سراست
۵- زبان بریده به کنجی نشسته صم بکم / به از کسی که نباشد زبانش اندر حکم
۶- زبان بسته باید گشاده دودست / زبان بسته بهتر که گویا به شر ۷- زبان ترجمان دل است
۸- زبان ، بسیار سر برباد داده است ۹- زبان ، سر را عدوی خانه زاد است (وحشی)
۱۰- زبان بند کردن به صد قید و بند – بسی به زگفتار ناسودمند (امیرخسرو)
۱۱- زبان چرب گویا و دل پر دروغ بر مرد دانا نگیرد فروغ (فردوسی)
۱۲- زبان چیره گردد چوشد دست چیر
۱۳- زبان خلق تازیانه ی خداست
۱۴- زبان خوش مار را از سوراخ بیرون آورد .
۱۵- زبان در دهان ای خردمند چیست – کلید در گنج صاحب هنر
۱۶- چو دربسته باشد چه داند کسی – که گوهر فروش است یا پیله ور (سعدی)
۱۷- زبان دردهان کسی گذاشتن
۱۸- زبان را بپای از بد اندیش و دوست – که نزدیک تر دشمن سزت اوست (سعدی)
۱۹- در فتنه بستن دهان بستن است ( امیر خسرو )
۲۰- اگر خاموش باشی تا دیگران به سخنت آرند بهتر که سخن گویی و خاموشت کنند (منسوب به سقراط)
۲۱- زبان گوشت است به هر طرف بگردانی ، می گردد . ۲۲- زبانم مو در آورد .
۲۳- زبان مرغان مرغان دانند ۲۴- زبانش با سرش بازی می کند .
۲۵- زبان و گوش دادت کلک نقاش که گاهی گوش شو گاهی زبان باش (وحشی ) (از امثال و حکم دهخدا)

۶- آدمی بردیگر جانوران به ده درجه که در تن اوست بر حیوان برتری یافت : پنج درجه ی درونی و پنج درجه ی بیرونی که پنج درجه درونی عبارتند از : اندیشه ، به خاطر سپردن ، تخیل و تشخیص و سخن گفتن و پنج درجه بیرونی : قوه ی شنوایی ، بینایی ، بویایی ، لامسه و چشایی و از این قوه ها و نیروها آن چه جانوران دیگر دارند به پای نیروهای آدمی نمی رسد.
۷- با بند اول درس ارتباط دارد.
۸- وقتی این را دانستی ، زبان را به خوبی و هنر آموختن عادت بده و زبان را جز به خوب گفتن عادت مده زیرا زبان تو دایم همان چیزی را می گوید که تو آن را بدان وادار کرده باشی زیرا گفته اند : هرکس زبان او خوش تر باشد ، طرف داران او بیشتر خواهند بود و با داشتن همه ی هنرها ، تلاش کن سخن را در جای خود بگویی زیرا سخن بیجا حتی اگر خوب باشد ، زشت به نظر می رسد و از سخن بی فایده دوری کن زیرا سخن بی فایده تماماً زیانکاری است و سخنی که از آن بوی دروغ بیاید و بوی هنر از آن به مشام نرسد ، نگفتنش بهتر است .
پنج مورد از تفاوت ها : ۱- زفان = زبان ۲- تو او را برآن داشته باشی : تو آن را بدان وادار کرده باشی
۳- سخن به جایگاه : سخن به موقع و بجا
۴- سخن نه بر جایگاه : سخن بیجا و بی موقع
۵- دوری گزین : دوری کن ۶- زشت نماید : زشت به نظر می رسد و …
۹- اصالت اکتسابی که انسان با عقل و خرد خود، آن را کسب می کند .

خودآزمایی درس کدام قبله صفحه ی ۱۰۷
۱- روی برخاک مالیدن و تعظیم کردن در برابر شاه .
۲- طمع
۳- انسان از نفس شهوت پرست اطاعت نکند.
۴- معنی ای رسول ) آیا دیدی آن کسی که هوای نفسش را خدای خود قرار داده است ؟ با بیت پایانی تناسب معنایی دارد.
خودآزمایی درس متاع جوانی صفحه ی ۱۰۹
۱- مرغ زیبا ، متاع ، گنج
۲- زیرا می گوید معنی آن را فقط به هنگام پیری خواهد دانست پس سؤال کردن اکنون بی فایده است. اگرمی تواند اکنون قدر جوانی را بداند زیرا جوانی دیری نخواهد پایید .
۳- قطعه . زیرا چند بیت هم وزن است که مصراع های زوج آن هم قافیه است و وحدت موضوع دارد .
۴- پیام شعر این است که : انسان در جوانی مغرور نیرو و توان خود است وقتی پیر شد متوجه می شود که پیری ، قدرتمندان را نیز ناتوان می کند و پروین نیز همین مفهوم را درشعر خود بیان کرده است و البته پروین می خواهد قدر جوانی را بدانیم زیرا زود می گذرد و چنین نتیجه گیری ای در قطعه ی احمد مشکان طبسی نیامده است .
قطعه طبسی دو بیت است ولی ابیات قطعه ی پروین بیشتر است و در قالب مناظره نیز سروده شده است .

خودآزمایی درس پانزدهم صفحه ی ۱۱۸
۱- لباس را برای مصونیت و به عنوان حریمی قابل اطمینان در مقابل نگاه های پلید می پوشد .
۲- یعنی لباس نباید مثل پوست انسان را عریان و برهنه نشان دهد بلکه به عنوان خانه ای بایدحریم امن او در مقابل نامحرمان باشد و به او آرامش و امنیت ببخشد .
۳- فرهنگ و شخصیت و اعتقاد و ارزش های اعتقادی هرفرد در لباس پوشیدن او هویدا می شود.
۴- پوچی و دروغین بودن بخش هایی از تمدن غرب . (فرهنگ برهنگی غرب )
۵- برخی معتقدند حجاب محدودیتی برای فعالیت های اجتماعی است درحالی که چنین نیست . پوشش و حجاب به انسان آرامش و مصونیت می بخشد و باعث می شود به جای آراستن ظواهر با آسودگی به فعالیت بپردازد و به جای این که به زن و مرد بودن خود بیندیشدبه انسان بودن خود فکر کند و به عنوان قطره ای به دریای جامعه بپیوندد .
۶- فعالیت دانش آموزی به منابع زیر می توان مراجعه کرد:
۱- الجزایر مردان مجاهد از حسن صدر ۲- الجزایر و مسئله ی حجاب از فرانتس فانون
۳- زنده بادآزادی از علی وافی

خودآزمایی درس شانزدهم صفحه ی ۱۲۳
۱- در عهد پیغمبر مسجد جایی بود که مسلمانان آن جا جمع می شدند و پیامبر در همان جا کارهای امت را حل و فصل می کردند. در دوره های بعد اهل حدیث حلقه های خود را در آن جا بر پا می کردند و صوفیه برای اعتکاف در مسجد خلوت می گزیدند و حوزه هایی برای مقابله و تلاوت و تعلیم تجوید و قرائت قرآن در آن جا تشکیل می شد.
۲- ناشی از تنوع و اختلاف نژاد اقوامی که سرزمین آن ها به وسیله ی مسلمانان فتح می شد.
۳- زیرا تمام تصوری که از زیبایی در ذهن معماران و هنرمندان بوده است در مسجد مجال بروز یافته است . هنرهای مختلفی از قبیل : معماری در توازن اجزا‌ ، نقاشی در نقوش و الوان کاشی ها ، خوش نویسی در الواح و کتیبه ها ، شعر در موعظه ها ، موسیقی در صدای مؤذن و بانگ قاری و واعظ و صنایع دستی برای تکمیل و تزیین این مجموعه ی الهی به میدان آمده اند .
۴- جلوه های گوناگون فرهنگ و هنر اسلامی در طی قرن های دراز در بنای مسجد مجال بروز یافته است پس یک مورخ می تواند با مطالعه در مساجد ، تصویر روشنی از تمدن و تاریخ اقوام مسلمان عالم را پیش چشم خود مجسم کند .
۵- احیای هنرهای قدیم برای ترمیم واصلاح آن چه ازاین ابنیه ی خدایی فرسوده شده است وتعیمرهرچه از آن جمله در حال ویرانی است .
۶- که مردم مساجد را خالی نگذارند و درمساجد شرکت داشته باشند .
۷- بر اساس شماره ی حروف ابجد عدل مظفر : ع = ۷۰ ، د = ۴ ، ل = ۳۰ ، م = ۴۰ ظ = ۹۰۰ ، ف = ۸۰ ، ر = ۲۰۰ این اعداد را جمع می کنیم :
۱۳۲۴ = ۲۰۰ + ۸۰ + ۹۰۰ + ۴۰ + ۳۰ + ۴ + ۷۰
سال ۱۳۲۴ هـ .ق به دست می آید که سال تأسیس مجلس شورای ملی سابق بوده است .

خودآزمایی درس هفدهم کلاس نقاشی صفح ی ۱۲۷
۱- اسلیمی : از طرح های اساسی و قراردادی هنرهای تزئینی ایرانی مرکب از پیچ و خم های متعدد که انواع مختلف آن با شباهت به عناصر طبیعت مشخص می گردد .(معین)
شکل تغییر یافته ی کلمه ی اسلامی .

۲- گرته برداری (گرده برداری ): با خاکه ی زغال و غیر آن ، تصویر چیزی را طراحی کردن (معین)
۳- بی رنگ : نمونه و طرحی که نقاش به صورت کم رنگ یا نقطه چین بر کاغذ می آورد و سپس آن را کامل رنگ آمیزی می کند ، طرح اولیه
۴- روزگاری : از روی طرحی نقاشی کردن ۵- نقطه چینی : خط یا سطحی را به وسیله ی نقطه های متعدد پرکردن .
صورتگری : نقاشی
۲- در دو بند اول درس که جملاتی شعر گونه به دنبال هم آورده است و همچنین در صفحه ی ۱۲۶ پاراگراف دوم دست معلم ازوقب حیوان روان شد ، فرود آمد … به طور کلی نحوه بیان ادبی درکل متن ذوق شاعری نویسنده را به ما گوشزد می کند.
۳- ۱- ایجاز و کوتاهی جملات ۲- استفاده از کلمات هماهنگ و متناسب ۳- پرهیز از تکرار .
۴- مسلمانان معتقد بودند خداوند خالق انسان و طبیعت است و شبیه سازی از روی انسان در اسلام شرک به شمار می آمده است و اگر کسی انسانی را به تصویر می کشید ، می گفتند در آخرت باید درآن روح بدمد و مورد بازخواست قرار گیرد و کشیدن چهره ی انسان را نوعی شرک می دانستند و به خصوص در مسجد آن را حرام می دانستند و تاکنون نیز این عقیده وجود دارد که نصب عکس در مسجد کراهت دارد.
۵- حرفی به کارش بود (کنایه از مشکل داشت ) ، دستی نازک داشت (ظریف می کشید) ، صورتک به رو نداشت (تظاهر نمی کرد) و … .
۶- سادگی و صمیمیت درآن حاکم بود، دل خواه و روان بود . خشک نبود و خندیدن در آن روا بود.
۷- برآمدگی پشت و سم ها ی اسب ، شتابان خط هایی در هم کشید و علفزاری ساخت و حیوان را تا ساق پا در علف نشاند .

خودآزمایی درس هجدهم – مشروطه ی خالی صفحه ی ۱۳۵
۱- یکی از راه های طنز استفاده از مسائل عادی زندگی و ارتباط دادن آن با مسائل و مشکلات سیاسی و اجتماعی است و دهخدا با استفاده از مشاجره پدر ومادر خود می خواهد کلاهبرداری و دروغگویی وکلا را در زمان خود بیان کند.
۲- بسته شدن عقد دختر عمو ، پسرعمو در آسمان ، سی وسه بندم به تکان افتاد . (در پزشکی قدیم معتقد بودند که استخوان های بدن آدم با سی وسه بند به هم متصل شده است )
۳- بی سواد ، زیرا تفاوت عقد نامه و وکالت نامه را متوجه نمی شود .
۴- نویسنده خود نیز با دختر عمویش نامزد بوده و می دانسته که جدا کردن نامزد از نامزد چه ظلم عظیمی است .
۵- برای اعتراض به دخالتهای روسیه در امور داخلی ایران و اعتراض به محمد علی شاه عده ای از مبارزان مشروطه در سفارت انگلیس و عده ای در شاه عبدالعظیم دست به تحصن زدند.
۶- زیرا می داند مردم از وکیل خیر نخواهند دید همان طور که مادرش خیر ندیده بود .
۷- ننه ، جاپن ، پتل پورت .
۸- تکلیف دانش آموزی .
خودآزمایی درس نوزدهم – حاکم و فراشان صفحه ی ۱۴۰
۱- یعنی آن وقت سروکارت با فراشان خواهد بود که با چوب دستی های خود حساب تو را می رسند و تو را کتک می زنند .
۲- نظام عریض و طویل تشریفاتی دربار در اواخر قرن سیزدهم هجری .
۳- توجهی نشان نداد ، اعتنایی نکرد ، خود را به نفهمیدن زد . امروزه ضرب المثل (( خودرا به کوچه علی چپ زد .)) را نیز درهمین معنا به کار می بریم .
۴- حکیم باشی ، آشپز باشی ، حاکم باشی ، قزاق باشی ، تفنگدار باشی و …
۵- سطرچهار : درپیشاپیش آنان یک نفر سرخ پوش دیوچهر و درپشت سرآن ، ده بیست نفر سوار با تیپ می آیند.
سطر پنجم : به ما گفت راست ایستاده هنگام عبور آن ، کرنش و تعظیم نمایید .
ودرسطر هفتم : آن هم ابداً به روی بزرگوار خود نیاورده .

خودآزمایی غزل مرغ گرفتار صفحه ی ۱۴۲
۱- بیت هشتم – گر شد از جو شما خانه ی موری ویران خانه ی خویش محال است که آباد کنید
۲- بیت سوم بین گل ، لاله ، شمشاد و مرغ بیت ششم : بیستون ، شیرین و فرهاد
۳- آزادی
۴- از اشاره و تلمیح به این داستان می خواهد بگوید سختی های بسیار بر سرراه آزادی و آزادی خواهان قرار دارد ، مبادا با گفتن و بزرگ کردن این مشکلات ، آزادی خواهان را نا امید و مأیوس کنید .
اشارات و معنی بیت: (کوه بیستون : مشکلات و موانع راه مبارزه شیرین : آزادی فرهاد : آزادی خواهان
مشکلات بر سرراه آزادی قرار دارد مبادا با خبرهای ناگوار ازآزادی ، مبارزان را غمگین و مأیوس سازید .)
۵- مسائل اجتماعی از قبیل آزادی ، وطن ، بیزاری از ظلم و …
خودآزمایی درس بیستم – سفر به بصره صفحه ی ۱۴۸
۱- می خواستم بروم ، سوار شو (سوار اسب شو) ، وارد شویم
۲- به دو دلیل ۱- فقر وبینوایی ۲- تا وزیر بداند که ناصر خسرو درفضل و دانایی مرتبه ی بالایی دارد و وقتی بر نوشته ی او آگاهی می یابد بداند که چه شخصیتی دارد و درچه مرتبه و موقعیت علمی ای قرار گرفته است تا وقتی نزد وزیر حاضر می شود شرمنده نشود .
۳- گهی زین به پشت : چون به بصره رسیدیم ، از برهنگی و عاجزی به دیوانگان مانند بودیم .
گهی پشت زین : بعد از آن که حال دنیاوی ما نیک شده بود و هریک لباسی پوشیدیم .
این هردو حال در مدت بیست روز بود .
۴- در پایان نتیجه می گیرد: من این فصل را آوردم تا مردم بدانند که به شدتی که از روزگار پیش آید نباید نالید و از فضل و رحمت کردگار ناامید نباید شد که او رحیم است .
۵- خورجین بی مقدار و بی ارزش . در مکی ، دمکی .

خودآزمایی پرستو درقاف صفحه ی ۱۵۲
۱- زیرا خود را به پرستویی تشبیه کرده که برای یافتن خدا به اوج قاف (مدینه و بقیع ) پر کشیده است مثل سفر پرندگان در منطق الطیر عطار که برای رسیدن به سیمرغ (خدا) به سوی قاف پرواز کردند .
۲- حدیثی است که درموسم حج شانزده هزارفرشته ازآسمان به زمین می آیند ، با توجه به این حدیث پس می توان عطر بال فرشتگان را حس کرد و علاوه بر این مدینه محل نزول وحی بوده است و عطر بال جبرئیل ، فرشته ی حامل وحی را هنوز هم می توان با مشام جان بویید .
۳- بوی مدینه می آید – شهری سپید پوش – دوست دارم مدینه را بغل کنم .
۴- درآن زمان باران می باریده است و بوی خوش خاک مدینه از باریدن نم نم باران برخاسته بوده است .
۵- امام سجاد(ع) بعد از شهادت شهیدان کربلا هرگز در سایه نیاسود و بعد از وفاتش نیز برفراز مزارش گنبدی برپا نشد (گنبد ساخته شد ولی آن را خراب کردند ) اکنون نیز مزارش گنبدی ندارد تا او را از آفتاب و تابش داغ آن مصون بدارد ، گویی که پیمان امام تاکنون هم باقی است .
۶- یعنی آن همه عظمت بقیع وشرح دردها را که مانند دریایی است در سفر نامه ی خود که مانند کوزه ای است . بریزم و بیان کنم ، ولی نمی توانم .
گر بریزی بحر را در کوزه ای چند گنجد قسمت یک روزه ای
۷- زبان درس(( پرستو در قاف)) ساده ، روان و البته مقداری ادبی است .
در((سفر به بصره)) نشانه هایی از کهنگی زبان ، کلمات قدیمی ، فعل های پیشوندی وساخت های کهن دستوری دیده می شود و البته نثر ساده ی حدود هزار سال پیش است .
خودآزمایی درس بیست و یکم زندگی من صفحه ی ۱۵۸
۱- لامسه
۲- به علت مشکلات گاهی شکست می خوردم ولی هیچ گاه نا امید نمی شدم و دوباره پیش می رفتم .
۳- کتاب را نور خورشید و ادبیات را بهشت خود دانسته است .
۴- رابرت بریل مبدع خط بریل ، رودکی ، دکتر طه حسین ، ابولعلای معری ، ادیب نیشابوری
۵- تکلیف دانش آموزی .

خودآزمایی درس بیست و دوم پیرمرد چشم ما بود صفحه ی ۱۶۴
۱- تکلیف دانش آموزی
۲- محله ی شمیران در تهران .
۳- چون نیما در بند خانه نبود و وظیفه اش را به عنوان پدر وشوهر خوب ادا نمی کرد.
۴- خیر ، آل احمد می گوید : (پیرمرد تا آخر عمر یک دهاتی غرب زده در جنجال شهر باقی ماند . یک دهاتی به اعجاب آمده و ترسیده و انگشت به دهان ) یا ( با ادب شهر نشینی اخت نشده بود. پس از این همه سال که درشهر به سربرده بود ، هنوز دماغش هوای کوه را داشت )
۵- از رفت و آمدهای بسیار جوانان به خصوص در چنان وضع بد اقتصادی .
۶- درشعرهایش .
۷- نیمامانند مروارید، شخص نادروارزشمندی بودکه در زمانه ی حقیر و درمیان مردمی که او را درک نمی کردند زندگی می کرد وتا سال ها کسی حرف و شیوه اش را نمی شناخت .
۸- بند دوم صفحه ۱۵۹ – تا اواخر سال ۲۶ یکی دوبار به خانه اش رفتم – خانه اش کوچه ی پاریس بود . شاعر از یوش گریخته و درکوچه پاریس ! عالیه خانم رونشان نمی داد و پسرشان که کودکی بود ، دنبال گربه می دوید و سروصدا می کرد.
صفحه ۱۶۲ بند دوم : شبی که آن اتفاق افتاد ما با صدای در از خواب پریدیم اول گمان کردم میراب است خواب که از چشمم پرید و از گوشم ، تازه فهمیدم که در زدن میراب نیست و شستم خبردار شد …
درتمام درس جملات کوتاه به کار رفته است .

خودآزمایی درس بیست و سوم نمونه هایی از اشعار اقبال لاهوری صفحه ی ۱۶۹
۱- انسان (خود شاعر) در بی همزبانی و تنهایی و بی همدردی
۲- کسی که خار(مشکلات ) می بیندولی ازچمن می گوید(زیبایی ها را می بیند ) و بادیدی مثبت به امور نگاه می کند .
۳- در بیت اول قطعه ی سروری :
خدا آن ملتی را سروری داد که تقدیرش به دست خویش بنوشت
۴- زندگی بایدحرکت و تکاپو داشته باشد زیرا زندگی راکد چیزی جز نیستی نیست .
خودآزمایی شعر لاله ی آزاد صفحه ی ۱۷۲
۱- آبم نم باران است ، فارغ ز لب جویم تنگ است محیط آن جا در باغ نمی رویم (نفی آسایش جویی زیرا اگر به دنبال آسایش بود در باغ می رویید . )
من لاله ی آزادم خود رویم و خود بویم در دشت مکان دارم ، هم فطرت آهویم (نفی دست پرورد بودن
زیرا آزاد هستم ونیاز به باغبان وپرورش دهنده ندارم . )
۲- بند سوم : هر صبح نسیم آید ، بر قصد طواف من
۳- می گویند : صحرای ختن به دلیل روییدن زعفران و گیاهان خوشبو، معطر و خوشبو است و آهویی که در این صحرا می چرد چون از این گیاهان می خورد خون در نافه اش به مشک بدل می شود .
۴- بند دوم : بر ساقه ی خود ثابت ، فارغ ز مدد کارم من لاله ی آزادم ، خود رویم و خود بویم
بر فطرت خود نازم ، وارسته ضمیرم من آزاده برون آیم ، آزاده بمیرم من
۵- داستان لیلی و مجنون – درس دوازدهم : از کعبه گشاده گردد این در
۶- بر فطرت خود نازم وارسته ضمیرم من آزاده برون آیم آزاده بمیرم من به فطرت آزاده ی خود افتخار می کنم زیرا از همه وابستگی ها رهیده ام ، من آزاده متولد می شوم و بی هیچ وابستگی می میرم .

خودآزمایی درس بیست و چهارم تا هست عالمی ، تا هست آدمی صفحه ی ۱۷۷
۱- لاله ی دامان کوهسار، سبزه ی بهار ، صوت بلبل ، آبشار ، خاک کشور ، ذوق کودکی ، پند مادر ، بار شکر ، بنفشه ، نازبوی ، آب جو
۲- لفظی که پیش هر سخنش مرا به سجود می آورد . مقصود این است که لفظی بسیار ارزشمند است و به دلیل عظمت و ارزشش مرا به تعظیم در مقابل خود وا می دارد.
۳- تأکید و جای گزینی بیشتر در ذهن خواننده .
۴- شاعر : صفیه ی گل رخسار – لایق شیر علی
نویسنده : صدر الدین عینی – کمال عینی .